Art. 226

Przesłanki odrzucenia oferty

1. Zamawiający odrzuca ofertę, jeżeli:

1) została złożona po terminie składania ofert;

2) została złożona przez wykonawcę:

a) podlegającego wykluczeniu z postępowania lub

b) niespełniającego warunków udziału w postępowaniu, lub

c) który nie złożył w przewidzianym terminie oświadczenia, o którym mowa w art. 125 ust. 1, lub podmiotowego środka dowodowego, potwierdzających brak podstaw wykluczenia lub spełnianie warunków udziału w postępowaniu, przedmiotowego środka dowodowego, lub innych dokumentów lub oświadczeń;

3) jest niezgodna z przepisami ustawy;

4) jest nieważna na podstawie odrębnych przepisów;

5) jej treść jest niezgodna z warunkami zamówienia;

6) nie została sporządzona lub przekazana w sposób zgodny z wymaganiami technicznymi oraz organizacyjnymi sporządzania lub przekazywania ofert przy użyciu środków komunikacji elektronicznej określonymi przez zamawiającego;

7) została złożona w warunkach czynu nieuczciwej konkurencji w rozumieniu ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji;

8) zawiera rażąco niską cenę lub koszt w stosunku do przedmiotu zamówienia;

9) została złożona przez wykonawcę niezaproszonego do składania ofert;

10) zawiera błędy w obliczeniu ceny lub kosztu;

11) wykonawca w wyznaczonym terminie zakwestionował poprawienie omyłki, o której mowa w art. 223 ust. 2 pkt 3;

12) wykonawca nie wyraził pisemnej zgody na przedłużenie terminu związania ofertą;

13) wykonawca nie wyraził pisemnej zgody na wybór jego oferty po upływie terminu związania ofertą;

14) wykonawca nie wniósł wadium, lub wniósł w sposób nieprawidłowy lub nie utrzymywał wadium nieprzerwanie do upływu terminu związania ofertą lub złożył wniosek o zwrot wadium w przypadku, o którym mowa w art. 98 ust. 2 pkt 3;

15) oferta wariantowa nie została złożona lub nie spełnia minimalnych wymagań określonych przez zamawiającego, w przypadku gdy zamawiający wymagał jej złożenia;

16) jej przyjęcie naruszałoby bezpieczeństwo publiczne lub istotny interes bezpieczeństwa państwa, a tego bezpieczeństwa lub interesu nie można zagwarantować w inny sposób;

17) obejmuje ona urządzenia informatyczne lub oprogramowanie wskazane w rekomendacji, o której mowa w art. 33 ust. 4 ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa (Dz. U. z 2020 r. poz. 1369), stwierdzającej ich negatywny wpływ na bezpieczeństwo publiczne lub bezpieczeństwo narodowe;

18) została złożona bez odbycia wizji lokalnej lub bez sprawdzenia dokumentów niezbędnych do realizacji zamówienia dostępnych na miejscu u zamawiającego, w przypadku gdy zamawiający tego wymagał w dokumentach zamówienia.

2. Do oferty wariantowej stosuje się przepis ust. 1, z tym że w postępowaniu o udzielenie zamówienia na dostawy lub usługi oferta wariantowa nie podlega odrzuceniu tylko z tego powodu, że jej wybór prowadziłby do udzielenia zamówienia na usługi w miejsce zamówienia na dostawy albo do udzielenia zamówienia na dostawy w miejsce zamówienia na usługi.

---

1. Uwagi ogólne. Przepis art. 226 Pzp zawiera nakaz dla zamawiającego odrzucenia oferty, jeżeli spełniona została co najmniej jedna przesłanka odrzucenia. Zamawiający nie może zatem odstąpić od odrzucenia oferty, jeśli wypełniona została co najmniej jedna przesłanka odrzucenia wskazana w art. 226 ust 1 pkt 1–18 Pzp. Odrzucenie oferty następuje na etapie badania i oceny ofert. Oferty, które zostają odrzucone, nie są uwzględniane w rankingu ofert, niemniej jednak są uznawane za złożone w ramach postępowania. Oznacza to, że oferty odrzucone powinny być ujawnione niezwłocznie po wyborze oferty najkorzystniejszej (art. 253 ust. 1 pkt 2 Pzp). Przepis ten nakazuje podać powody odrzucenia oferty poprzez wskazanie uzasadnienia faktycznego i prawnego dokonania tej czynności.

Przepis art. 226 Pzp reguluje kompleksowo przesłanki odrzucenia oferty, znajdując właściwe zastosowanie do wszystkich rodzajów zamówień (sektorowych, z dziedziny obronności i bezpieczeństwa), w tym klasycznych o wartościach mniejszych niż progi unijne.

Art. 226 Pzp nie znajduje zastosowania w postępowaniach, w których oferta nie występuje, tj. w trybie zamówienia z wolnej ręki.

2. Złożenie oferty po terminie. Wobec obowiązku komunikacji elektronicznej, gdzie, co do zasady, za funkcjonowanie systemu służącego do składania ofert formalnie odpowiada zamawiający, „złożenie oferty po terminie” może nastąpić nie tylko na skutek działania lub zaniechania wykonawcy, ale także może być efektem błędu, awarii działania systemu.

Ustawodawca w art. 226 ust. 1 pkt 1 Pzp przesądził, że oferta podlega weryfikacji, czy została złożona w terminie oraz pod kątem ewentualnych przyczyn ujawnienia się tej oferty w systemie teleinformatycznym zamawiającego po upływie terminu składania ofert. Zatem w okolicznościach, gdy wpływ oferty po terminie składania ofert nie budzi wątpliwości zamawiającego i nie nastąpiła awaria systemu teleinformatycznego, zamawiający odrzuca taką ofertę.

3. Odrzucenie oferty jako następstwo wykluczenia wykonawcy, niespełnienia warunków udziału w postępowaniu lub nieprzedłożenia w terminie podmiotowych lub przedmiotowych środków dowodowych, lub innych dokumentów lub oświadczeń. Art. 226 ust. 1 pkt 2 Pzp nakłada na zamawiającego obowiązek odrzucenia oferty wykonawcy, który:

1) podlega wykluczeniu z postępowania,

2) nie spełnia warunków udziału w postępowaniu lub

3) który nie złożył w przewidzianym terminie oświadczenia, o którym mowa w art. 125 ust. 1 Pzp, lub podmiotowego środka dowodowego, potwierdzających brak podstaw wykluczenia lub spełnianie warunków udziału w postępowaniu, przedmiotowego środka dowodowego lub innych dokumentów lub oświadczeń.

Zgodnie z art. 226 ust. 1 pkt 2 lit. a Pzp zamawiający odrzuca ofertę, jeżeli została złożona przez wykonawcę podlegającego wykluczeniu z postępowania o udzielenie zamówienia. Pzp wyraźnie podzieliła kwalifikację podmiotową na weryfikację podstaw wykluczenia oraz spełniania warunków udziału w postępowaniu lub kryteriów selekcji (o ile zostały określone). Zamawiający wskazuje w ogłoszeniu o zamówieniu oraz w SWZ podstawy do wykluczenia wykonawcy z postępowania. Zawsze będą to podstawy z art. 108 ust. 1 Pzp, mogą to być również podstawy z art. 108 ust. 2 Pzp (w zależności od wartości zamówienia) oraz 109 ust. 1 Pzp (w zależności od decyzji zamawiającego). Jeżeli ocena podmiotowa wykonawcy przypada na tym samym etapie co ocena merytoryczna ofert, zamawiający weryfikuje, czy wykonawca podlega wykluczeniu z udziału w postępowaniu w oparciu o JEDZ, oświadczenie z art. 125 ust. 1 Pzp lub podmiotowe środki dowodowe (zależnie od wartości zamówienia, trybu udzielenia zamówienia, wybranej przez zamawiającego możliwości, jaką dopuszcza określony tryb). Analogiczną podstawę do odrzucenia wniosku zawiera art. 146 ust. 1 pkt 2 lit. a Pzp (szerzej zob. komentarz do art. 146 Pzp).

Zgodnie z art. 226 ust. 1 pkt 2 lit. b Pzp zamawiający odrzuca ofertę, jeżeli została złożona przez wykonawcę niespełniającego warunków udziału w postępowaniu o udzielenie zamówienia. Pzp wyraźnie podzieliła kwalifikację podmiotową na weryfikację podstaw wykluczenia oraz spełniania warunków udziału w postępowaniu lub kryteriów selekcji (o ile zostały określone). Zamawiający może, ale nie musi, określić warunki udziału w danym postępowaniu o udzielenie zamówienia. Jeżeli zmawiający przewiduje warunki udziału w postępowaniu, określa je w ogłoszeniu o zamówieniu oraz w SWZ lub OPW (zależnie od wartości i trybu udzielenia zamówienia). Jeżeli zamawiający określi warunki, musi zweryfikować ich spełnianie przez wykonawcę w oparciu o oświadczenie z art. 125 ust. 1 Pzp, a także w oparciu o podmiotowe środki dowodowe wyszczególnione w rozporządzeniu wydanym na podstawie art. 128 ust. 6 Pzp. Jeżeli ocena podmiotowa wykonawcy przypada na tym samym etapie co ocena merytoryczna ofert – zamawiający weryfikuje, czy wykonawca podlega wykluczeniu z udziału w postępowaniu w oparciu o JEDZ, oświadczenie z art. 125 ust. 1 Pzp lub podmiotowe środki dowodowe (zależnie od wartości zamówienia, trybu udzielenia zamówienia, wybranej przez zamawiającego możliwości, jaką dopuszcza określony tryb). Analogiczną podstawę do odrzucenia wniosku zawiera art. 146 ust. 1 pkt 2 lit. b Pzp (zob. komentarz do art. 146 Pzp).

Zgodnie z art. 226 ust. 1 pkt 2 lit. c Pzp zamawiający odrzuca ofertę, jeśli została złożona przez wykonawcę, który nie złożył w przewidzianym terminie oświadczenia, o którym mowa w art. 125 ust. 1 (w tym JEDZ), lub podmiotowego środka dowodowego, potwierdzających brak podstaw wykluczenia lub spełnianie warunków udziału w postępowaniu, przedmiotowego środka dowodowego, innych dokumentów lub oświadczeń. Postępowanie o udzielenie zamówienia jest sformalizowanym procesem, podczas którego wykonawcy muszą przedłożyć w ściśle określonym terminie i trybie (art. 107 Pzp oraz art. 125–128 Pzp), oświadczenie, o którym mowa w art. 125 ust. 1 Pzp, lub podmiotowe i przedmiotowe środki dowodowe oraz inne dokumenty lub oświadczenia – a niezłożenie ich skutkuje odrzuceniem oferty. Niezłożenie wymaganego oświadczenia lub podmiotowego (lub przedmiotowego) środka dowodowego, złożenie niekompletnego lub takiego, który nie potwierdza, że wykonawca spełnia warunki udziału w postępowaniu lub nie podlega wykluczeniu (lub oferta spełnia określone cechy lub kryteria, na potwierdzenie czego wymaga się dokumentów przedmiotowych) – skutkuje odrzuceniem jego oferty, z zastrzeżeniem art. 128 ust. 1 Pzp (oraz art. 107 Pzp dla dokumentów przedmiotowych).

Przepis art. 128 ust. 1 Pzp stanowi, że jeżeli wykonawca nie złożył oświadczenia, o którym mowa w art. 125 ust. 1 Pzp, podmiotowych środków dowodowych, innych dokumentów lub oświadczeń składanych w postępowaniu lub są one niekompletne lub zawierają błędy, zamawiający wzywa (jednokrotnie) wykonawcę odpowiednio do ich złożenia, poprawienia lub uzupełnienia w wyznaczonym terminie, chyba że:

1) wniosek o dopuszczenie do udziału w postępowaniu albo oferta wykonawcy podlegają odrzuceniu bez względu na ich złożenie, uzupełnienie lub poprawienie lub

2) zachodzą przesłanki unieważnienia postępowania.

Należy przy tym dodać, że w myśl art. 128 ust. 3 Pzp złożenie, uzupełnienie lub poprawienie oświadczenia, o którym mowa w art. 125 ust. 1, lub podmiotowych środków dowodowych nie może służyć potwierdzeniu spełniania kryteriów selekcji.

Jako przykład niezłożenia „innych dokumentów” można wskazać przypadek niezłożenia pełnomocnictwa, gdy wniosek jest składany przez osobę upoważnioną do złożenia wniosku w imieniu wykonawcy.

Analogiczną podstawę do odrzucenia wniosku zawiera art. 146 ust. 1 pkt 2 lit. c Pzp, z tą różnicą, że przepis ten nie dotyczy przedmiotowego środka dowodowego.

4. Odrzucenie oferty niezgodnej z przepisami ustawy. Przez pojęcie ustawy należy rozumieć Pzp oraz akty wykonawcze do Pzp. W przypadku niezgodności oferty z innymi aktami prawnymi niż Pzp (np. innymi ustawami) zastosowanie może znaleźć art. 226 ust. 1 pkt 4 Pzp. Art. 226 ust. 1 pkt 3 Pzp nie odwołuje się do zamkniętego katalogu możliwych uchybień w postaci, formie lub treści oferty, które wskazywałyby na jej niezgodność z treścią Pzp.

Przykładowe uchybienia skutkujące odrzuceniem oferty będą dotyczyć:

1) braku zachowania właściwej formy oferty, która określona została pod rygorem nieważności w Pzp. Przepis art. 63 Pzp ustanawia formę elektroniczną dla oferty w postępowaniach o udzielenie zamówienia o wartości równej lub przekraczającej progi unijne, oraz formę elektroniczną dla oferty lub postać elektroniczną oferty opatrzoną podpisem zaufanym lub podpisem osobistym – dla postępowań o wartościach mniejszych niż progi unijne. Poprzez formę elektroniczną należy rozumieć, za art. 78¹ Kc, postać elektroniczną opatrzoną kwalifikowanym podpisem elektronicznym. W postępowaniach o wartościach równych lub przekraczających kwoty unijne, złożenie oferty nieopatrzonej kwalifikowanym podpisem elektronicznym – skutkować będzie odrzuceniem takiej oferty. W postępowaniach poniżej progów unijnych brak podpisu kwalifikowanego, zaufanego lub osobistego wywoła taki sam skutek;

2) niezgodności oferty z niektórymi zasadami Pzp, w szczególności zasadą pisemności i zasadą języka polskiego;

3) złożenia więcej niż tylko jednej oferty (art. 218 Pzp), z zastrzeżeniem dotyczącym oferty wariantowej;

4) złożenia oferty dodatkowej, w której cena lub koszt są wyższe niż w złożonej ofercie (art. 251 Pzp).

Na gruncie Pzp zachowuje aktualność orzecznictwo dot. Pzp2004, zgodnie z którym naruszenie zasady jawności polegające na nadmiernym „utajnieniu” treści oferty, tj. zastrzeżeniu jej treści ponad informacje stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa, nie będzie skutkowało odrzuceniem oferty z powołaniem się na jej niezgodność z przepisami Pzp. Negatywna weryfikacja skuteczności takiego zastrzeżenia powinna przejawiać się wyłączeniem zakazu ich ujawniania¹⁹⁴.

5. Oferta nieważna na podstawie odrębnych przepisów. Art. 226 ust. 1 pkt 4 Pzp nakazuje zamawiającemu odrzucenie oferty, w sytuacji gdy na podstawie przepisów odrębnych niż Pzp złożona oferta jest nieważna. Pzp nie określa, na podstawie jakich innych przepisów oferta może być nieważna, nie zawiera również w tym zakresie żadnego ograniczenia, co oznacza, że norma obejmuje wszystkie przepisy powszechnie obowiązującego prawa. Na gruncie podobnego stanu prawnego dotyczącego Pzp2004 można wnioskować, że nieważność na podstawie odrębnych przepisów związana będzie najczęściej z normami kodeksu cywilnego dotyczącymi zasad reprezentacji lub dokonania bezprawnej czynności.

5.1. Zasady reprezentacji. Art. 104 Kc stanowi, że jednostronna czynność prawna (a taki charakter ma złożenie oferty w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego) dokonana w cudzym imieniu bez umocowania lub z przekroczeniem jego zakresu jest nieważna. Niedołączenie pełnomocnictwa lub złożenie pełnomocnictwa wadliwego, niezawierającego umocowania do złożenia oferty, stanowi podstawę skierowania przez zamawiającego wezwania wykonawcy do uzupełnienia pełnomocnictwa na podstawie art. 128 ust. 1 Pzp (pełnomocnictwo jest „innym dokumentem” w rozumieniu tego przepisu). Uprawnienie do podejmowania czynności w toku postępowania o udzielenie zamówienia publicznego przez pełnomocnika (osobę upoważnioną) wykonawcy powinno wynikać ze stosunku prawnego łączącego wykonawcę z tą osobą, a więc z treści udzielonego pełnomocnictwa. Stąd też art. 128 ust. 1 Pzp przesądza o konieczności wezwania wykonawcy do złożenia przedmiotowego dokumentu. Pełnomocnictwo uzupełnione w tym trybie powinno być prawidłowe (wolne od wad) zarówno w zakresie treści, jak i formy; powinno również potwierdzać istnienie umocowania do dokonania danej czynności na dzień jej dokonania.

5.2. Czynność bezprawna. Art. 58 § 1 Kc stanowi, że czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Ponadto na podstawie art. 58 § 2 Kc nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Odrzucenie oferty na podstawie art. 226 ust. 1 pkt 4 Pzp, w związku z art. 58 § 1 lub 2 Kc wymaga uprzedniego ustalenia, że oferta złożona w postępowaniu została złożona bezprawnie (przepisy odrębne nie zezwalają na złożenie oferty o takim kształcie lub przez takie podmioty) lub stanowi obrazę dla norm uznanych za powszechnie akceptowalne. Tytułem przykładu można wskazać, iż KIO w orzeczeniach wydawanych na gruncie podobnej przesłanki odrzucenia w Pzp2004 (art. 89 ust. 1 pkt 8 Pzp2004) kwalifikowała, w konkretnych stanach faktycznych, jako bezprawne:

1) złożenie oferty konsorcjum składającego się z dostawcy produktów medycznych (faktycznego wierzyciela) i podmiotu, który miał przejąć wierzytelności dostawcy od zamawiającego – zakładu opieki zdrowotnej (w sytuacji zwłoki w spłacie należności)¹⁹⁵,

2) w postępowaniu, którego przedmiotem było świadczenie osobiście usług prawnych przez radców prawnych lub adwokatów – złożenie oferty przez wykonawcę działającego w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością¹⁹⁶.

6. Odrzucenie oferty, której treść jest niezgodna z warunkami zamówienia. Przepis art. 226 ust. 1 pkt 5 Pzp nakazuje odrzucić ofertę, której treść jest niezgodna z warunkami zamówienia.

Oferta nie może być niezgodna z warunkami zamówienia. Warunki zamówienia należy rozumieć zgodnie z definicją wyrażoną w art. 7 pkt 29 Pzp, która stanowi, że poprzez warunki zamówienia należy rozumieć warunki, które dotyczą zamówienia lub postępowania o udzielenie zamówienia, wynikające w szczególności z opisu przedmiotu zamówienia, wymagań związanych z realizacją zamówienia, kryteriów oceny ofert, wymagań proceduralnych lub projektowanych postanowień umowy w sprawie zamówienia publicznego. Istota aktualnego rozwiązania polega na odniesieniu przesłanki odrzucenia oferty do określonych wymagań zamawiającego, a nie do określonego dokumentu, w którym pewne rozwiązania powinny być zawarte.

Podstawą do odrzucenia oferty jest niezgodność treści oferty z warunkami zamówienia. Na treść oferty składa się świadczenie wykonawcy. Niezgodność treści oferty z warunkami zamówienia polega na sporządzeniu i przedstawieniu oferty w sposób niezgodny z tymi warunkami, tj. w sposób nieodpowiadający wymaganiom zamawiającego w odniesieniu do przedmiotu zamówienia, sposobu jego realizacji i innych warunków zamówienia określonych m.in. w art. 91–98 Pzp. Norma art. 226 ust. 1 pkt 5 Pzp odnosi się do merytorycznego aspektu zaoferowanego przez wykonawców świadczenia oraz merytorycznych wymagań zamawiającego, w szczególności co do zakresu świadczenia jego ilości lub jakości, warunków realizacji lub innych elementów istotnych dla wykonania zamówienia.

Analiza niniejszej podstawy odrzucenia oferty pozwala na stwierdzenie, że oczywistym warunkiem dokonania takiej czynności z uwagi na niezgodność oferty z warunkami zamówienia powinno być precyzyjne i jednoznaczne określenie tych wymagań przez zamawiającego w dokumentach zamówienia.

Z przykładów zachowujących swoją aktualność na tle Pzp wynika, że okoliczności, których wystąpienie skutkować powinno odrzuceniem oferty na podstawie komentowanego przepisu, dotyczyć mogą:

1) zaoferowania przez wykonawcę innego przedmiotu zamówienia niż wymagany przez zamawiającego, w tym przedmiotu nieodpowiadającego wymaganiom określonym w warunkach zamówienia (np. zaoferowanie urządzeń o innych funkcjonalnościach niż wymagane przez zamawiającego, przedłożenie dokumentów przedmiotowych (próbek), które nie potwierdzają, że produkt spełnia określone przez zamawiającego wymogi, przedłożenie dokumentów przedmiotowych do innych urządzeń niż zaoferowane przez wykonawcę, przedstawienie w ofercie wstępnej odmiennego urządzenia niż oczekiwane przez zamawiającego, co mogło być dopiero przedmiotem negocjacji),

2) zakresu świadczenia wykonawcy lub sposobu spełnienia świadczenia, które nie odpowiadały warunkom zamówienia (np. nieuwzględnienie w wycenie wszystkich wymogów i elementów, jakie postawił zamawiający, zaoferowanie krótszego terminu gwarancji niż żądany przez zamawiającego, zaoferowanie dłuższego terminu na wykonanie zamówienia niż wynikający z dokumentów zamówienia, powierzenie przez wykonawcę kluczowych części zamówienia do wykonania przez podwykonawcę, pomimo iż zamawiający zażądał ich osobistego wykonania przez wykonawcę, wskazanie 1 osoby na 2 różne stanowiska wbrew wyraźnemu zakazowi zawartemu w dokumentach zamówienia),

3) równoważności zaoferowanego przedmiotu zamówienia lub niewykazania równoważności (np. zaoferowanie produktu równoważnego bez wykazania równoważności – art. 101 ust. 5 i 6 Pzp, urządzenie zaoferowane jako równoważne – nie potwierdza prawidłowo opisanych przez zamawiającego standardów równoważności).

7. Odrzucenie oferty, która nie została sporządzona lub przekazana w sposób zgodny z wymaganiami technicznymi oraz organizacyjnymi sporządzania lub przekazywania ofert przy użyciu środków komunikacji elektronicznej określonymi przez zamawiającego. Przesłanka z art. 226 ust. 1 pkt 6 Pzp reguluje szeroki zakres możliwych okoliczności skutkujących odrzuceniem oferty, których przyczyną jest niezastosowanie lub niepełne zastosowanie wymagań zamawiającego co do sposobu sporządzenia lub przekazania oferty, w szczególności przy użyciu środków komunikacji elektronicznej. W dużym uproszczeniu istotą regulacji z art. 226 ust. 1 pkt 6 Pzp jest usankcjonowanie tych wymogów zamawiającego, które dotyczą aspektów technicznych sporządzania i składania oferty oraz wymaganych środków komunikacji.

Z treści art. 67 Pzp wynika, że zamawiający zamieszcza w ogłoszeniu wszczynającym postępowanie o udzielenie zamówienia lub konkurs lub w dokumencie zamówienia wszczynającym postępowanie o udzielenie zamówienia informacje o środkach komunikacji elektronicznej, przy użyciu których będzie komunikował się z wykonawcami lub uczestnikami konkursu, oraz informacje o wymaganiach technicznych i organizacyjnych sporządzania, wysyłania i odbierania korespondencji elektronicznej. Jak wynika z powyższego, to zamawiający określa wymagania dotyczące sposobu sporządzania i przekazywania wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu, jednak czyni to w oparciu o przepisy Pzp oraz rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów wydanego na podstawie art. 70 Pzp.

Przykładowo, zamawiający zobowiązany będzie do odrzucenia oferty w następujących przypadkach:

1) złożenia oferty w postaci elektronicznej niezgodnie z treścią rozporządzenia wydanego na podstawie art. 70 Pzp, tj. bez pośrednictwa systemu teleinformatycznego spełniającego wymogi wskazane w rozporządzeniu (i wbrew nakazowi zamawiającego), a zamiast tego – przekazanie oferty pocztą elektroniczną,

2) przekazanie oferty w postaci niewłaściwego dokumentu elektronicznego (pliku o niewłaściwym formacie danych).

Podkreślić jednak należy, że przesłanka odrzucenia oferty, o jakiej mowa w art. 226 ust. 1 pkt 6 Pzp, nie upoważnia zamawiającego do odrzucania oferty wykonawcy wyłącznie na podstawie zastosowanych przez wykonawcę graficznych odwzorowań formularza oferty (polegających na zamieszczeniu przez wykonawcę innego układu graficznego, wyboru czcionki, kształtu tabel itp.), jeżeli treść tej oferty jest zgodna z warunkami zamówienia, a oferta została sporządzona lub przekazana za pomocą wymaganych środków komunikacji.

8. Oferta złożona w warunkach czynu nieuczciwej konkurencji. Przepis stanowi, że zamawiający odrzuca ofertę, która została złożona w warunkach czynu nieuczciwej konkurencji w rozumieniu ustawy znk. Definicję czynu nieuczciwej konkurencji możemy odnaleźć w przepisie art. 3 ust. 1 ustawy znk. Przepis stanowi, iż czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta. Natomiast art. 3 ust. 2 ustawy znk wymienia przykładowe czyny nieuczciwej konkurencji, takie jak: wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa, fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego towarów albo usług, wprowadzające w błąd oznaczenie towarów lub usług, naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa, nakłanianie do rozwiązania lub niewykonania umowy, naśladownictwo produktów, pomawianie lub nieuczciwe zachwalanie, utrudnianie dostępu do rynku, przekupstwo osoby pełniącej funkcję publiczną, a także nieuczciwa lub zakazana reklama, organizowanie systemu sprzedaży lawinowej, prowadzenie lub organizowanie działalności w systemie konsorcyjnym oraz nieuzasadnione wydłużanie terminów zapłaty za dostarczane towary lub wykonane usługi. Zważywszy, że w art. 3 ust. 2 ustawy znk ustawodawca użył sformułowanie „w szczególności” – wyliczenie to ma charakter przykładowy, a wskazany katalog czynów nieuczciwej konkurencji nie jest katalogiem zamkniętym. Zachowania niemieszczące się w tym katalogu, a wypełniające definicję z art. 3 ust. 1 ustawy znk, mogą być również uznane za czyny nieuczciwej konkurencji. W uzasadnieniu rządowego projektu ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji¹⁹⁷ wskazano, że wyliczenie czynów nieuczciwej konkurencji ma charakter przykładowy, ponieważ nie jest możliwe ustalenie wyczerpującej i zamkniętej listy czynów nieuczciwej konkurencji. Wciąż bowiem ujawniają się w działalności gospodarczej, w toku rywalizacji przedsiębiorców, nowe postacie czynów sprzecznych z prawem lub uczciwością, a godzących w interes ogólnospołeczny, przedsiębiorców lub klientów.

Aby uznać określone zachowanie wykonawcy za czyn nieuczciwej konkurencji w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy znk, konieczne jest łączne spełnienie następujących przesłanek:

1) działanie podjęte jest w związku z działalnością gospodarczą,

2) działanie to wskazuje na sprzeczność z prawem lub dobrymi obyczajami,

3) doszło do zagrożenia lub naruszenia interesu innego przedsiębiorcy lub klienta.

Sprzeczność z prawem to zachowanie sprzeczne z nakazem zawartym w ustawie lub rozporządzeniu. Natomiast o „naruszeniu dobrych obyczajów” wyraził się Sąd Apelacyjny w Katowicach¹⁹⁸, wskazując, że „fakt, że zachowanie określonego podmiotu nie narusza jednocześnie prawa (konkretnej jego normy), nie może stanowić wystarczającego oparcia dla twierdzenia, że nie zostały naruszone dobre obyczaje w obrocie. Dobre obyczaje to normy moralne i obyczajowe w stosunkach gospodarczych (tzw. uczciwość kupiecka), a więc reguły znajdujące się poza ramami systemu prawa. Wyrażają się pozaprawnymi normami postępowania, którymi powinni kierować się przedsiębiorcy. Ich treści nie da się określić wiążąco w sposób wyczerpujący, ponieważ kształtowane są przez ludzkie postawy uwarunkowane zarówno przyjmowanymi wartościami moralnymi, jak i celami ekonomicznymi i związanymi z nimi praktykami życia gospodarczego. Ocena określonego zachowania jako naruszającego dobre obyczaje pozostawiona jest orzecznictwu, gdy istotne znaczenie mają tu oceny zorientowane na zapewnienie niezakłóconego funkcjonowania konkurencji poprzez rzetelne i niezafałszowane współzawodnictwo”.

Ustawa znk nie definiuje także pojęć „interes” ani „zagrożenie”. Pojęcie „interesu” może dotyczyć zarówno przedsiębiorcy (wykonawcy), jak też klienta (zamawiającego, na rzecz którego jest świadczona usługa) i należy rozumieć je szeroko. Interes klienta można interpretować jako określony stan korzystnie już ukształtowany albo taki, który w przyszłości może dla zamawiającego stanowić źródło korzyści rzeczywistych lub tylko oczekiwanych. Interesem zamawiającego jest rzetelne wykonanie przedmiotu zamówienia za wynagrodzenie i w terminie wskazanym w umowie.

Istnienie interesu w dochodzeniu ochrony przed czynami nieuczciwej konkurencji w świetle przepisów ustawy znk nie jest wystarczające do dochodzenia przewidzianej w niej ochrony, należy jeszcze wykazać naruszenie albo zagrożenie tego interesu. Zagrożenie powszechnie określa się w doktrynie jako fakt, zjawisko, zaistniałe w świecie zewnętrznym, które w dalszym toku wydarzeń może, choć nie musi, doprowadzić do wystąpienia szkody. Nie może być to tylko stan hipotetyczny, niebezpieczeństwo powstania szkody musi być bowiem skonkretyzowane co do realności wystąpienia, jak i osoby naruszyciela. Chodzi zatem o zespół faktów, który cechuje się tym, że pociąga za sobą zwiększone niebezpieczeństwo powstania szkody. Pojęcie zagrożenia występuje także w art. 439 Kc, można się zatem odwołać do kryteriów w nim określonych, jakkolwiek istnieje wyraźna różnica, bowiem w art. 439 Kc chodzi o bezpośrednie zagrożenie wystąpienia szkody, zaś w art. 3 i 18 ustawy znk o bezpośredniości zagrożenia nie ma mowy. Niebezpieczeństwo nie może być jednak, jak wspomniano, tylko ewentualne, ale też nie jest wymagane wykazanie pewności jego wystąpienia. Ponieważ wystąpienia zagrożenia nie sposób udowodnić tak ściśle, jak w wypadku wystąpienia szkody, za wystarczające należy uznać przedstawienie faktów i dowodów, które stanowią o naruszeniu zasad konkurencji¹⁹⁹.

Z powyższego wynika, że wystąpienie czynu nieuczciwej konkurencji ma niejednokrotnie charakter ocenny. Stąd też ewentualne odrzucenie oferty powinno zostać poprzedzone wezwaniem wykonawcy o stosowne wyjaśnienia (a niekiedy być może i przedstawienie dowodów) na podstawie art. 223 ust. 1 Pzp. Wyjaśnienia nie mogą oczywiście prowadzić do zmiany ceny oferty.

W praktyce stosowania Pzp2004 w zakresie odrzucenia oferty na podstawie przesłanki wystąpienia czynu nieuczciwej konkurencji wskazać należy, iż najczęściej takie odrzucenia dotyczyły:

1) ujawnionych powiązań (porozumień) pomiędzy wykonawcami i wystąpienie potencjalnych uzgodnień pomiędzy wykonawcami, którzy złożyli oferty w ramach postępowania (okolicznościami, które mogą wskazywać na wystąpienie czynu nieuczciwej konkurencji mogą być wspólne adresy wykonawców, którzy je złożyli, powiązania rodzinne między wykonawcami, wystąpienie tych samych błędów w ofertach, wystąpienie tego samego pełnomocnika, wysłanie ofert z tego samego konta itp.)²⁰⁰,

2) stosowania przez wykonawcę „inżynierii cenowej lub ofertowej” polegającej na manipulowaniu cenami jednostkowymi (innymi danymi mającymi przełożenie na kryteria oceny ofert, np. terminami gwarancji) w celu uzyskania wyższej punktacji w ramach kryteriów oceny ofert, a przez to wypaczenia sensu kryteriów oceny ofert i faktycznego wyeliminowania w ten sposób wykonawców należycie sporządzających oferty²⁰¹,

3) manipulowania wyceną oferty w taki sposób, że w przypadku przedmiotu zamówienia składającego się z poszczególnych etapów najwyżej wycenione są etapy realizowane wcześniej, jeśli nie jest to uzasadnione faktyczną wartością poniesionych nakładów (np. w zamówieniu na zaprojektowanie i wybudowanie – wartość projektu stanowi istotny procent wartości budowy)²⁰²,

4) posługiwanie się przez wykonawców nielegalnym oprogramowaniem (np. do projektowania) lub wykonywaniem zamówienia niezgodnie z przepisami (co zaniża cenę oferty)²⁰³,

5) podawanie w ofercie nieprawdziwych informacji mających wpływ na wycenę oferty lub jej kolejność.

W każdym z powyższych przypadków konieczne jest wykazanie, że złożenie oferty wypełnia dyspozycję art. 3 ust. 1 ustawy znk lub mieści się w zakresie wymienionych przykładowych czynów z art. 3 ust. 2 ustawy znk lub dalszych art. 5–17g ustawy znk.

9. Oferta zawierająca rażąco niską cenę lub rażąco niski koszt. Rażąco niska cena została zdefiniowana w orzecznictwie sądów okręgowych. Przykładowo SO w Katowicach²⁰⁴ wskazał, że „o cenie rażąco niskiej można mówić wówczas, gdy oczywiste jest, że przy zachowaniu reguł rynkowych wykonanie umowy przez wykonawcę byłoby dla niego nieopłacalne. Rażąco niska cena jest to cena niewiarygodna, oderwana całkowicie od realiów rynkowych. Przykładem może być oferowanie towarów poniżej kosztów zakupu lub wytworzenia albo oferowanie usług za symboliczna kwotę”. Natomiast SO w Warszawie²⁰⁵ dodał, że „przez cenę rażąco niską należy rozumieć cenę znacząco odbiegającą od cen rynkowych, wskazującą na fakt realizacji zamówienia poniżej kosztów ponoszonych przez wykonawcę”.

Ewentualne odrzucenie oferty wykonawcy z uwagi na wystąpienie rażąco niskiej ceny lub kosztu poprzedzone musi zostać przeprowadzeniem postępowania wyjaśniającego opisanego w art. 224 Pzp. Przepis ten określa warunki przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego (polegającego na wezwaniu wykonawcy o wyjaśnienia, w tym przedstawienie dowodów w przedmiocie ceny rażąco niskiej) w okolicznościach, gdy zamawiający oceni, że cena lub koszt oferty wydają się rażąco niskie. Ponadto przepis wprowadza m.in.: obligatoryjny wymóg wezwania o wyjaśnienia, w okolicznościach określonych w art. 224 ust. 2 Pzp oraz otwarty katalog okoliczności, których mogą dotyczyć wyjaśnienia itp. Nie jest dopuszczalne odrzucenie oferty na podstawie art. 226 ust. 1 pkt 8 Pzp, jeśli zamawiający nie przeprowadzi postępowania wyjaśniającego na podstawie art. 224 Pzp. Podobnie, fikcyjnie przeprowadzone postępowanie wyjaśniające, np. w sposób, w którym zamawiający wyznaczy nieracjonalnie krótki termin na przedłożenie wyjaśnień i przekazanie dokumentów (uniemożliwiający rzeczywiste odniesienie się do uwag), nie może stanowić podstawy do późniejszego odrzucenia oferty na podstawie art. 226 ust. 1 pkt 8 Pzp. Zamawiający, żądając wyjaśnień, zobowiązany jest ponadto wskazać, dlaczego dana cena (koszt) oferty wydaje mu się rażąco niska, a jeżeli wątpliwości dotyczą składowych ceny lub kosztu, powinien wskazać te składowe, których wycena budzi jego wątpliwości. Wykonawca nie może się domyślać, które aspekty jego oferty budzą wątpliwości zamawiającego.

Brak odpowiedzi na wezwanie również skutkuje odrzuceniem oferty, tak jakby miała ona rażąco niską cenę lub koszt – art. 226 ust. 1 pkt 8 Pzp w zw. z art. 224 ust. 6 Pzp.

Ustawodawca w art. 224 ust. 5 Pzp wprowadził odwrócony ciężaru dowodu. Oznacza to, że w odniesieniu do oceny wystąpienia ceny rażąco niskiej (lub rażąco niskiego kosztu) to na wykonawcy ciąży obowiązek wykazania (za pomocą wyjaśnień lub stosownych dokumentów), że taka cena nie wystąpiła. Jeżeli wykonawca nie wykaże, że złożona przez niego oferta nie zawiera ceny rażąco niskiej, jego oferta będzie podlegała odrzuceniu. Odwrócony ciężar dowodowy nie oznacza, że zamawiający jest zwolniony z uzasadnienia przyczyn odrzucenia oferty wraz z podaniem uzasadnienia prawnego i faktycznego. Uzasadnienie takie może się jednak opierać wyłącznie na przypuszczeniach i uprawdopodobnieniach, jeżeli na skutek przeprowadzenia postępowania dowodowego wykonawca nie wykazał (lub wykazał w sposób nienależyty) bezprzedmiotowości przypuszczeń.

10. Złożenie oferty przez wykonawcę niezaproszonego do składania ofert. Art. 226 ust. 1 pkt 9 Pzp nie znajduje zastosowania w tzw. postępowaniach jednoetapowych, tj. przetargu nieograniczonym (art. 132 Pzp) i trybie podstawowym, jeśli zamawiający nie przeprowadza negocjacji (art. 275 pkt 1 Pzp). W pozostałych trybach, w których występuje czynność składania ofert, przepis może znaleźć zastosowanie w okolicznościach, w których wykonawca składa ofertę w postępowaniu pomimo braku skierowania do niego zaproszenia do składania ofert (w przypadku trybu podstawowego dotyczy to ofert dodatkowych lub ostatecznych). Zaproszenie, w zależności od trybu postępowania może zostać skierowane po ocenie wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu (przetarg ograniczony) lub po przeprowadzonych negocjacjach (negocjacje bez ogłoszenia, dialog konkurencyjny itp.). Przepis znajduje zastosowanie także wtedy, gdy została złożona jakakolwiek oferta niebędąca ofertą ostateczną (dodatkową), pomimo braku wymaganego dla złożenia takiej oferty zaproszenia ze strony zamawiającego (np. zaproszenie do złożenia ofert wstępnych po etapie oceny wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu w trybie negocjacji z ogłoszeniem). Oferta wykonawcy złożona pomimo iż wykonawca nie otrzymał uprzednio zaproszenia do złożenia oferty, przekazanego zgodnie z właściwymi przepisami regulującymi procedury poszczególnych trybów, podlega odrzuceniu.

11. Błąd w obliczeniu ceny oferty. Oferta zawierająca błąd w obliczeniu ceny podlega odrzuceniu na podstawie art. 226 ust. 1 pkt 10 Pzp, przy czym należy zauważyć, iż ustawodawca nie definiuje, co należy rozumieć przez pojęcie „błąd w obliczeniu ceny”.

Skutkujące odrzuceniem oferty błędy w obliczeniu ceny lub kosztu to takie błędy w obliczeniu ceny lub kosztu, które nie mogą zostać naprawione w toku postępowania. Jeżeli nieprawidłowość matematyczna w obliczeniu ceny lub kosztu ma charakter oczywistej omyłki rachunkowej, zamawiający poprawia ją zgodnie z treścią art. 223 ust. 2 pkt 2 Pzp. Jeżeli zaś w toku badania ofert ujawnione zostaną nieprawidłowości w ofercie powodujące jej niezgodność z treścią dokumentów zamówienia i wystąpią skutki tych nieprawidłowości w postaci błędnej wyceny oferty, zastosowanie może znaleźć art. 223 ust. 2 pkt 3 Pzp upoważniający zamawiającego do dokonania nieistotnych zmian w treści oferty.

Błędem w obliczeniu ceny będzie nieprawidłowe określenie przez wykonawcę stawki VAT. Stawka podatku VAT jest bowiem elementem cenotwórczym. Do błędu w obliczeniu ceny dotyczącym stawki podatku VAT dojdzie w sytuacji, gdy wykonawca przyjmie w ofercie stawkę nieprawidłową w okolicznościach, gdy zamawiający nie określi w dokumentach zamówienia prawidłowej stawki podatku VAT²⁰⁶.

Jeżeli natomiast wykonawca określił stawkę VAT prawidłowo (tj. przyporządkował przedmiot zamówienia do odpowiedniej stawki VAT), a popełnił tylko błąd rachunkowy, polegający np. na błędnym sumowaniu prawidłowej wartości netto i stawki VAT, błąd taki nie będzie stanowił, co do zasady, błędu w obliczeniu ceny, a omyłkę rachunkową podlegającą poprawieniu przez zamawiającego.

Jako błąd w obliczeniu ceny uznaje się nieprawidłowości w wycenie oferty przez wykonawcę polegające na niezastosowaniu lub wadliwym zastosowaniu przepisów prawa (innych niż Pzp), które mają wpływ na wycenę oferty. Odrzuceniu, co do zasady, podlegać będzie oferta, w której popełniono błąd w wyliczeniu dofinansowania z PFRON (w sytuacji, gdy błąd dotyczy założeń do przyjęcia właściwej wysokości dofinansowania, a nie polega wyłącznie na błędzie w działaniach matematycznych). Ustalenie ceny za roboczogodzinę niższą niż minimalne wynagrodzenie za pracę może stanowić nie tylko czyn nieuczciwej konkurencji, ale także błąd w obliczeniu ceny²⁰⁷.

12. Brak akceptacji poprawienia omyłki. Art. 226 ust. 1 pkt 11 Pzp stanowi, że zamawiający odrzuca ofertę, jeżeli wykonawca w wyznaczonym terminie zakwestionował poprawienie omyłki, o której mowa w art. 223 ust. 2 pkt 3 Pzp. Norma z art. 223 ust. 2 pkt 3 Pzp, do której odwołuje się przywołany przepis, oraz norma art. 223 ust. 3 Pzp wprowadzają jako wyjątek od niezmienności oferty mechanizm dokonywania szczególnych poprawek w ofercie dotyczących jej niezgodności z dokumentami zamówienia (w szczególności SWZ). Zastosowanie tego mechanizmu jest obligatoryjne przez zamawiającego, co oznacza, że nie ma możliwości odrzucenia oferty na podstawie art. 226 ust. 1 pkt 11 Pzp, jeśli uprzednio zamawiający nie zastosował mechanizmu określonego w tych przepisach. Przepis art. 223 ust. 2 pkt 3 stanowi, że zamawiający poprawia w ofercie inne omyłki polegające na niezgodności oferty z dokumentami zamówienia, niepowodujące istotnych zmian w treści oferty, niezwłocznie zawiadamiając o tym wykonawcę, którego oferta została poprawiona. Natomiast art. 223 ust. 3 Pzp nakazuje zamawiającemu wyznaczenie wykonawcy odpowiedniego terminu na wyrażenie zgody na poprawienie w ofercie omyłki lub zakwestionowanie jej poprawienia. Art. 223 ust. 3 zd. 2 Pzp ułatwia odkodowanie normy z art. 226 ust. 1 pkt 11 Pzp, wskazując jednoznacznie, że brak odpowiedzi w wyznaczonym terminie uznaje się za wyrażenie zgody na poprawienie omyłki. W świetle powyższego przesłanka odrzucenia oferty z art. 226 ust. 1 pkt 11 Pzp ziści się, jeżeli – w kolejności – dojdzie do następujących zdarzeń:

1) zamawiający poprawi omyłkę, o jakiej mowa w art. 223 ust. 2 pkt 3 Pzp,

2) zamawiający poinformuje wykonawcę o poprawionej omyłce i wyznaczy wykonawcy odpowiedni termin, wystarczający na zapoznanie się ze zmianami i podjęcie decyzji w przedmiocie wyrażenia zgody lub zakwestionowanie poprawki,

3) wykonawca w terminie wskazanym przez zamawiającego jednoznacznie pisemnie oświadczy, że kwestionuje (odrzuca, odmawia wyrażenia zgody itp.) dokonaną poprawkę.

W przypadku, gdy poprawek dokonanych przez zamawiającego na podstawie art. 223 ust. 2 pkt 3 Pzp było więcej, zakwestionowanie choćby jednej skutkuje odrzuceniem oferty.

13. Brak wyrażenia zgody na przedłużenie terminu związania ofertą. Przepis art. 226 ust. 1 pkt 12 Pzp należy rozpatrywać łącznie z regulacją Pzp dotyczącą terminu związania ofertą, tj. art. 220 Pzp. Przywołany przepis dopuszcza przedłużenie terminu związania ofertą w odpowiedzi na wezwanie zamawiającego. Skuteczność zgody wykonawcy na przedłużenie terminu związania ofertą uzależniono od złożenia przez tego wykonawcę pisemnego oświadczenia.

Art. 226 ust. 1 pkt 12 Pzp stanowi, że odrzuca się ofertę, jeżeli wykonawca nie wyraził pisemnej zgody na przedłużenie terminu związania ofertą. W świetle nowego brzmienia art. 220 Pzp wykładania językowa i systemowa art. 226 ust. 1 pkt 12 Pzp nie pozostawiają wątpliwości, że odrzucenie oferty dopuszczalne jest wyłącznie, gdy wykonawca nie wyraził pisemnej zgody na przedłużenie terminu związania ofertą. Dopuszczalność odrzucenia uzależniona jest zatem od czynności podejmowanych przez zamawiającego na podstawie art. 220 ust. 3 Pzp, w szczególności wezwania o wyrażenie zgody. Przepis stanowi, że w przypadku gdy wybór najkorzystniejszej oferty nie nastąpi przed upływem terminu związania ofertą, o którym mowa w ust. 2, zamawiający przed upływem terminu związania ofertą zwraca się jednokrotnie do wykonawców o wyrażenie zgody na przedłużenie tego terminu o wskazywany przez niego okres, nie dłuższy niż 60 dni. Od prawidłowego wezwania w trybie art. 220 ust. 3 Pzp uzależniona jest możliwość ziszczenia się przesłanki z art. 226 ust. 1 pkt 12 Pzp. Działania zamawiającego, mające znamiona uchybienia normie art. 220 ust. 3 Pzp, polegające na zwróceniu się do wykonawców o przedłużenie terminu związania ofertą po upływie terminu związania ofertą (podstawowego) lub kolejnym zwróceniu się do wykonawców (tj. więcej niż jeden raz) lub wprost niewezwaniu wykonawcy o przedłużenie terminu związania ofertą skutkują tym, że zamawiający nie ma upoważnienia ustawowego do odrzucenia oferty wykonawcy na podstawie art. 226 ust. 1 pkt 12 Pzp.

W świetle powyższego przesłanka odrzucenia oferty z art. 226 ust. 1 pkt 12 Pzp ziści się, jeżeli – w kolejności – dojdzie do następujących zdarzeń:

1) na skutek zbliżającego się upływu terminu związania ofertą, ale w momencie jego ważności zamawiający wystąpi do wykonawcy z żądaniem wyrażenia zgody na przesunięcie terminu związania ofertą o maksymalnie 60 dni (30 dni w postępowaniu o wartości mniejszej niż progi unijne), biorąc za dzień początkowy terminu przedłużonego – dzień następujący po upływie terminu podstawowego,

2) wykonawca przed upływem podstawowego terminu związania ofertą nie wyrazi zgody na przedłużenie terminu związania ofertą lub np. wyrazi zgodę na przedłużenie terminu na okres krótszy niż określony przez zamawiającego.

Zgodnie z przepisami Pzp oświadczenie powinno być co najmniej złożone pisemnie.

14. Brak pisemnej zgody wykonawcy na wybór jego oferty po upływie terminu związania ofertą. Art. 226 ust. 1 pkt 13 Pzp wprowadza bowiem sankcję odrzucenia oferty wykonawcy, który nie wyraził pisemnej zgody na wybór jego oferty po upływie terminu związania ofertą. Możliwość wyrażenia takiej zgody wynika z treści art. 252 ust. 2 Pzp.

Przepis art. 252 ust. 2 Pzp stanowi, że jeżeli termin związania ofertą upłynął przed wyborem najkorzystniejszej oferty, zamawiający wzywa wykonawcę, którego oferta otrzymała najwyższą ocenę, do wyrażenia, w wyznaczonym przez zamawiającego terminie, pisemnej zgody na wybór jego oferty. Możliwość skorzystania z przesłanki odrzucenia oferty uzależniona jest od wykonania przez zamawiającego określonych czynności polegających na wezwaniu wykonawcy do wyrażenia zgody na wybór jego oferty jako najkorzystniejszej, pomimo upływu terminu związania ofertą. Termin na odpowiedź musi być wystarczający, aby wykonawca zdołał podjąć racjonalną decyzję w zakresie podtrzymania oferty. Przesłanka odrzucenia może być rozpatrywana wyłącznie po dokonaniu oceny ofert i po wskazaniu oferty najwyżej ocenionej, ponadto znajduje zastosowanie wyłącznie do wykonawcy, którego oferta miała szansę stać się najkorzystniejszą.

Działania zamawiającego mające znamiona uchybienia normie art. 252 ust. 2 Pzp, polegające na zwróceniu się do wykonawcy przed dokonaniem oceny ofert i wskazaniem oferty najwyżej ocenionej, zwróceniu się do innego wykonawcy niż ten, którego oferta została najwyżej oceniona, zwróceniu się do kilku wykonawców, lub skierowanie wezwania w momencie gdy nie upłynął jeszcze termin związania ofert, skutkują tym, że zamawiający nie ma upoważnienia ustawowego do odrzucenia oferty wykonawcy na podstawie art. 226 ust. 1 pkt 13 Pzp, niezależnie od podjętych przez wykonawcę czynności (chyba że po upływie terminu związania ofertą wykonawca oświadczy, że nie wyraża zgody na wybór lub w inny sposób oświadczy, że nie jest zainteresowany dalszym udziałem w postępowaniu).

Przesłanka odrzucenia oferty z art. 226 ust. 1 pkt 13 Pzp ziści się natomiast, jeżeli – w kolejności – dojdzie do następujących zdarzeń:

1) upłynął termin związania ofert, a nie doszło do wyboru najkorzystniejszej oferty,

2) zamawiający dokonał oceny ofert i wskazał ofertę najwyżej ocenioną,

3) zamawiający wezwał wykonawcę, którego oferta otrzymała najwyższą ocenę, do wyrażenia, w wyznaczonym przez zamawiającego terminie, pisemnej zgody na wybór jego oferty,

4) wykonawca nie wyraził zgody na wybór jego oferty.

Podstawa do odrzucenia oferty na podstawie art. 226 ust. 1 pkt 13 Pzp jest przesłanką niezależną od przesłanki związanej z odmową wyrażenia pisemnej zgody na przedłużenie związania ofertą przez wykonawcę. Poza zakresem jurydycznym przesłanki mieści się przyczyna upływu terminu związania ofertą, w szczególności czy upływ tego terminu wynika z uchybień lub zaniechań leżących po stronie zamawiającego (a wynikających np. z uchybienia normie art. 220 ust. 3 Pzp).

15. Wady wadium jako podstawa odrzucenia oferty. W art. 226 ust. 1 pkt 14 Pzp zawarto cztery przesłanki nakazujące odrzucenie oferty:

1) niewniesienie wadium przez wykonawcę,

2) wniesienie wadium w sposób nieprawidłowy,

3) nieutrzymanie wadium nieprzerwanie do upływu terminu związania ofertą,

4) złożenie przez wykonawcę wniosku o zwrot wadium w przypadku, o którym mowa w art. 98 ust. 2 pkt 3 Pzp.

Warunkiem podstawowym możliwości skorzystania przez zamawiającego z przesłanki z art. 226 ust. 1 pkt 14 Pzp jest wymaganie od wykonawców wniesienia wadium na zasadach określonych w art. 97–98 Pzp. Zważywszy ponadto, że nie są dopuszczalne czynności naprawcze wykonawcy dotyczące wadium (np. uzupełnienie lub zmiana gwarancji wadialnej), wystąpienie co najmniej jednej z przesłanek, o których mowa w art. 226 ust. 1 pkt 14 Pzp, automatycznie dyskwalifikuje złożoną ofertę.

15.1. Zaniechanie wniesienia wadium. Pierwsza przesłanka łączy konieczność odrzucenia oferty z niewniesieniem przez wykonawcę wadium, żądanym na podstawie art. 97 ust. 1 Pzp. Zgodnie z art. 97 ust. 5 Pzp wadium wnosi się przed upływem terminu składania ofert. Oznacza to, że zarówno niewniesienie fizycznie wadium przez wykonawcę (bez znaczenia w jakiej formie), jak również wniesienie w taki sposób, że wpłynie do zamawiającego po upływie terminu na składanie ofert, rozpatrywane będzie jako „niewniesienie wadium”. Nie ma przy tym znaczenia, ile upłynęło czasu od upływu terminu składania ofert do wniesienia wadium, aby zdyskwalifikować takie wadium. Niewniesienie wadium w terminie w przypadku wadium wnoszonego w pieniądzu oznacza, że wadium nie wpłynęło przelewem na konto wskazane przez zamawiającego przed upływem terminu na składanie ofert. Wadium wpłacane w pieniądzu, ale w inny sposób niż przelewem, np. w kasie zamawiającego, jest niedopuszczalne²⁰⁸. W przypadku wadium wnoszonego w pozostałych formach – oznacza to brak wpływu odpowiednio gwarancji lub poręczenia do systemu teleinformatycznego zamawiającego.

15.2. Nieprawidłowe wniesienie wadium. Przesłanka nakazująca odrzucenie oferty z uwagi na wniesienie przez wykonawcę wadium w sposób nieprawidłowy jest przesłanką pojemną znaczeniowo, która na gruncie Pzp2004 była przedmiotem licznych orzeczeń KIO. Przesłanka ta sankcjonuje błędy popełnione przez wykonawcę, związane ze złożonym przez niego wadium. Najczęściej przesłanka znajduje zastosowanie przy innych niż pieniężne formach wnoszenia wadium. Z analizy orzecznictwa na gruncie Pzp2004 wywieść można, że najczęstsze nieprawidłowości związanie z wniesieniem wadium dotyczą: terminu, na jaki wadium zostało wniesione, treści gwarancji, formy gwarancji (złożonej w postaci papierowej zamiast elektronicznej, niepodpisanej przez wystawcę lub złożonej w kopii – chyba że właściwe przepisy dopuszczają taką postać lub formę).

Zbyt krótki termin, na jaki wadium zostało wniesione, ujawnia się w praktyce stosowania Pzp w przypadku braku tożsamości terminu, na jaki wadium zostało wniesione, z terminem związania ofertą wymaganym przez zamawiającego (termin wadium jest krótszy niż wymagany przez zamawiającego termin związania ofertą). Zgodnie z art. 97 ust. 5 i 6 Pzp wadium wnosi się przed upływem terminu składania ofert i utrzymuje nieprzerwanie do dnia upływu terminu związania ofertą (z wyjątkiem przypadków, o których mowa w art. 98 ust. 1 pkt 2 i 3 oraz ust. 2 Pzp), natomiast przedłużenie terminu związania ofertą jest dopuszczalne tylko z jednoczesnym przedłużeniem okresu ważności wadium albo, jeżeli nie jest to możliwe, z wniesieniem nowego wadium na przedłużony okres związania ofertą. Okoliczność skutkująca odrzuceniem oferty może wystąpić już w momencie otwarcia ofert, po ujawnieniu że termin, na jaki wniesiono wadium, jest krótszy niż odpowiednio terminy określone przez zamawiającego na podstawie art. 220 i 307 Pzp²⁰⁹. Częstym błędem w przeszłości były błędy związane z przedłużeniem terminu związania ofertą i niekonsekwentnym przedłużaniem ważności wadium na ten przedłużony okres związania ofertą.

Nieprawidłowości wynikające z treści gwarancji dotyczą najczęściej: błędnego określenia beneficjenta lub wykonawcy w treści gwarancji, wprowadzenia w jej treści poszczególnych zapisów ograniczających możliwość zaspokojenia się zamawiającego z takiej gwarancji, błędnego tłumaczenia gwarancji na język polski, jeśli oryginalna gwarancja została wystawiona w innym języku. Przeważający jest pogląd, że nie istnieją przeszkody we wniesieniu wadium w postaci gwarancji (ubezpieczeniowej lub bankowej), w której treści ujęty został wyłącznie jeden z podmiotów wspólnie ubiegających się o udzielenie zamówienia²¹⁰, choć występują liczne zdania odrębne²¹¹. Podstawą do odrzucenia oferty może być natomiast wskazanie w treści gwarancji jako beneficjenta innego podmiotu niż określił w SWZ zamawiający (a jeśli nie określił – wskazanie innego podmiotu niż zamawiającego)²¹². Do nieprawidłowych zapisów gwarancji należy zaliczyć przede wszystkim takie, które powodują, że zamawiający nie może w całości lub części zaspokoić się z gwarancji. Gwarancja wadialna, niezawierająca literalnie okoliczności, w których kwota gwarancyjna zostanie wypłacona tożsamych z przesłankami zatrzymania wadium, o których mowa w art. 98 ust. 6 Pzp, będzie uznana za nieprawidłową. Obok tego postanowienia podmiotowo istotne jest określenie w gwarancji wadialnej, że jest ona nieodwołalna i bezwarunkowa. Nieodwołalność gwarancji oznacza, że w okresie jej ważności gwarant nie może uchylić się od wypłaty sumy gwarancyjnej na rzecz zamawiającego. Bezwarunkowość oznacza, że nie występują żadne istotne wymogi, które musiałby wypełnić zamawiający, aby otrzymać sumę gwarancyjną. Wątpliwe (choć nie zawsze dyskwalifikujące) mogą być zapisy gwarancji wadialnej, które nakładają na zamawiającego formalne obowiązki, których spełnienie warunkuje wypłatę sumy gwarancyjnej, np. potwierdzenie podpisów upoważnionych przedstawicieli zamawiającego przez bank prowadzący jego rachunek. Istotne dla oceny, czy wadium zostało wniesione w sposób nieuprawniony jest spojrzenie na wadium poprzez pryzmat jego celu, a więc tego, czy wadium zabezpiecza interesy zamawiającego i czy zamawiający mógł w każdym momencie zaspokoić się z tak wniesionego wadium.

15.3. Przerwanie ciągłości wadium. Powyższe prowadzi do trzeciej przesłanki skutkującej koniecznością odrzucenia oferty, tj. przesłanką nieutrzymania wadium nieprzerwanie przez cały okres związania ofertą. W art. 226 ust. 1 pkt 14 Pzp wprowadzono jednoznaczny w swojej wymowie przepis nakazujący wyeliminowanie oferty, która nie była w sposób nieprzerwany zabezpieczona wadium. Poprzez zabezpieczenie oferty w sposób nieprzerwany należy rozumieć zabezpieczenie jej wadium, w sytuacji gdy wykonawca związany jest własną ofertą (nie upłynął termin związania ofertą).

15.4. Wniosek o zwrot wadium. Ostatnia przesłanka z art. 226 ust. 1 pkt 14 Pzp nakazuje odrzucenie oferty, jeżeli wykonawca złożył wniosek o zwrot wadium w przypadku, o którym mowa w art. 98 ust. 2 pkt 3 Pzp. Przepis ten stanowi, że zamawiający, niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 7 dni od dnia złożenia wniosku zwraca wadium wykonawcy po wyborze najkorzystniejszej oferty, z wyjątkiem wykonawcy, którego oferta została wybrana jako najkorzystniejsza. Intencją ustawodawcy było, ażeby wykonawca, który złożył wniosek o zwrot wadium w okolicznościach wskazanych w powyższym przepisie został skutecznie wyeliminowany z postępowania o udzielenie zamówienia, w tym utracił na dalszym etapie legitymację procesową przed KIO.

16. Brak lub wada oferty wariantowej. Przepis art. 226 ust. 1 pkt 15 Pzp wprowadza przesłankę nakazującą odrzucenie oferty (podstawowej) w okolicznościach, gdy uchybienie wykonawcy polega na niezłożeniu lub niespełnieniu wymagań przez ofertę wariantową. Przepis sankcjonuje normę wyrażoną w art. 92 Pzp. Odrzucenie oferty z art. 226 ust. 1 pkt 15 Pzp może się ziścić w sytuacji, jeśli zamawiający zażądał złożenia oferty wariantowej na podstawie art. 92 Pzp, co oznacza nakaz wykonawcy, aby ofercie podstawowej towarzyszyła oferta wariantowa. Jeśli natomiast zamawiający jedynie dopuści złożenie oferty wariantowej, tj. pozostawi wykonawcy wybór złożenia wyłącznie oferty podstawowej lub wyłącznie oferty wariantowej (do czego przepis art. 92 Pzp zamawiającego upoważnia) – przesłanka z art. 226 ust. 1 pkt 15 Pzp nie będzie mogła być zastosowana. Przepis stanowi, że w okolicznościach, w których jednocześnie wykonawca składa na skutek żądania zamawiającego dwie oferty, brak oferty wariantowej lub niespełnienie przez nią minimalnych wymagań określonych przez zamawiającego oznacza konieczność odrzucenia oferty podstawowej.

17. Odrzucenie oferty, której przyjęcie naruszałoby bezpieczeństwo publiczne lub istotny interes bezpieczeństwa państwa. Przepis art. 226 ust. 1 pkt 16 Pzp stanowi, że zamawiający odrzuca ofertę, jeżeli jej przyjęcie naruszałoby bezpieczeństwo publiczne lub istotny interes bezpieczeństwa państwa, a tego bezpieczeństwa lub interesu nie można zagwarantować w inny sposób.

Z konstrukcji art. 226 ust. 1 pkt 16 Pzp wynika, iż zamawiający zobowiązany jest odrzucić ofertę wykonawcy w przypadku ustalenia, że:

1) realizacja rozwiązań przyjętych w ofercie powodowałaby naruszenie bezpieczeństwa publicznego lub istotnego interesu bezpieczeństwa państwa,

2) bezpieczeństwa publicznego lub istotnego interesu bezpieczeństwa państwa nie można zagwarantować w inny sposób, niż przez odrzucenie oferty.

Jak wynika z powyższego, odrzucenie oferty na podstawie powołanego przepisu może nastąpić tylko i wyłącznie w sytuacji, gdyby w przypadku przyjęcia oferty wykonawcy doszło do naruszenia bezpieczeństwa publicznego lub istotnego interesu bezpieczeństwa państwa i sytuacja ta ma charakter nieuchronny, tzn. nie można jej w żaden inny sposób zaradzić. Z tego względu przed odrzuceniem oferty zamawiający zobowiązany jest ustalić, czy odrzucenie oferty jest jedynym sposobem na zagwarantowanie bezpieczeństwa publicznego lub istotnego interesu bezpieczeństwa państwa. Jeżeli w postępowaniu zostanie złożona oferta, której przyjęcie naruszałoby to bezpieczeństwo lub interes w sposób niepozwalający na jego ochronę za pomocą innych działań niż odrzucenie oferty, zamawiający na podstawie powołanego przepisu zobowiązany będzie odrzucić taką ofertę. Przy tym ustalenia, czy zachodzi podstawa do zastosowania omawianej przesłanki odrzucenia oferty, dokonuje każdorazowo sam zamawiający, uwzględniając specyfikę danego zamówienia.

Odnosząc się do znaczenia poszczególnych pojęć użytych w przepisie, należy w pierwszej kolejności podnieść, że Pzp nie definiuje pojęcia „istotnego interesu dotyczącego bezpieczeństwa państwa”. Z tych też względów jego wykładnia powinna być dokonywana na gruncie prawa europejskiego (gdyż norma art. 226 ust. 1 pkt 16 Pzp, mimo iż jest regulacją krajową, posługuje się pojęciami o europejskiej genezie), w granicach wyznaczonych przez zasadniczy cel ustanowienia procedur udzielania zamówień. Dyrektywa klasyczna w art. 15 ust. 2 posługuje się pojęciem „ochrona podstawowych interesów bezpieczeństwa państwa”. Uwzględniając powyższe, „istotny interes” w kontekście art. 226 ust. 1 pkt 16 Pzp znaczyć powinien tyle co podstawowy, kluczowy interes bezpieczeństwa państwa, a zatem interes mający dla państwa znaczenie strategiczne. Z przyjęciem oferty zagrażającej istotnym interesom bezpieczeństwa państwa będziemy mieli do czynienia w szczególności, gdy zagraża ona takim wartościom jak suwerenność, niepodległość, międzynarodowa pozycja, strategiczne interesy ekonomiczne państwa, nienaruszalność terytorium, obronność państwa.

Pojęcie „bezpieczeństwo publiczne” również nie jest definiowane w Pzp. W motywie 41 preambuły dyrektywy klasycznej odwołano się do bezpieczeństwa publicznego, również tego pojęcia nie definiując: „żaden z przepisów niniejszej dyrektywy nie powinien uniemożliwiać wprowadzenia lub zastosowania środków niezbędnych dla ochrony porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego, zdrowia, życia, pod warunkiem że środki te są zgodne z TFUE”. Bezpieczeństwo publiczne można natomiast rozumieć jako ogół warunków i instytucji chroniących życie, zdrowie, mienie obywateli, ustrój i suwerenność państwa przed zjawiskami mogącymi zakłócić normalne funkcjonowanie obywateli, godzącymi w przyjęte normy postępowania.

18. Odrzucenie oferty obejmującej urządzenia informatyczne lub oprogramowanie wskazane w rekomendacji, o której mowa w art. 33 ust. 4 ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa (Dz. U. poz. 1560). Przesłanka z art. 226 ust. 1 pkt 17 Pzp wprowadzona została po raz pierwszy do systemu zamówień publicznych wraz z wejściem w życie Pzp. Art. 226 ust. 1 pkt 17 Pzp nakazuje odrzucić ofertę, jeśli obejmuje ona urządzenie informatyczne lub oprogramowanie wskazane w rekomendacji. Przepis znajdzie zatem zastosowanie w szczególności, choć nie wyłącznie, do zamówień z zakresu IT. Poprzez zwrot „oferta obejmuje” należy rozumieć, że oferta zawiera takie urządzenia lub oprogramowanie (inaczej: wykonawca oferuje zamawiającemu takie urządzenia lub oprogramowanie) lub wykonanie przedmiotu świadczenia nastąpi przy użyciu tych urządzeń lub oprogramowania.

Jeżeli urządzenia informatyczne lub oprogramowanie zostaną zamieszczone w rekomendacji, oferta je obejmująca podlega odrzuceniu. Rekomendacja, o której mowa w art. 33 ust. 4 ustawy o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa, jest wydawana, gdy uprawnione organy po przeprowadzeniu badania urządzenia informatycznego lub oprogramowania zidentyfikują podatność (urządzenia lub oprogramowania), której wykorzystanie może zagrozić w szczególności integralności, poufności, rozliczalności, autentyczności lub dostępności przetwarzanych danych, która może mieć wpływ na bezpieczeństwo publiczne lub istotny interes bezpieczeństwa państwa (patrz także art. 33 ust. 1 tej ustawy). Rekomendacja nie ma charakteru decyzji administracyjnej, ale informacje w niej zawarte są wiążące przy ocenie ofert. Rekomendacja nie musi być znana wykonawcom (ani wydana) przed upływem terminu składania ofert. Oznacza to, że wydanie rekomendacji w trakcie trwającego postępowania znajdzie zastosowanie do ofert złożonych w tym postępowaniu.

19. Odrzucenie oferty złożonej przez wykonawcę, który nie odbył obowiązkowej wizji lokalnej lub nie sprawdził dokumentów niezbędnych do realizacji zamówienia dostępnych na miejscu u zamawiającego. Przesłanka odrzucenia oferty z art. 226 ust. 1 pkt 18 Pzp może znaleźć zastosowanie w tych postępowaniach o udzielenie zamówienia, w których zamawiający wymagał od wykonawców zapoznania się z dokumentami zamówienia na miejscu lub zażądał wzięcia udziału w wizji lokalnej. Przesłanka może zatem się ziścić wyłącznie w okolicznościach, gdy zapoznanie się z dokumentami zamówienia lub odbycie wizji lokalnej było obowiązkiem nałożonym na wykonawcę, a nie możliwością, którą zamawiający przewidział dla wykonawców.

Nałożony na wykonawcę obowiązek zapoznania się z dokumentami zamówienia na miejscu lub odbycia wizji lokalnej wymaga od zamawiającego zamieszczenia stosowanej informacji o takim wymogu w SWZ (art. 134 ust. 2 pkt 9 Pzp – dla zamówień o wartościach równych lub przekraczających progi unijne, art. 281 ust. 2 pkt 12 Pzp – dla zamówień o wartościach mniejszych niż progi unijne). Możliwość nałożenia takiego obowiązku na wykonawców nie znajduje jednak zastosowania do wszystkich typów zamówień. Jak bowiem wynika z art. 131 ust. 2 Pzp, konieczność odbycia przez wykonawcę wizji lokalnej lub sprawdzenia przez wykonawcę dokumentów niezbędnych do realizacji zamówienia dostępnych na miejscu u zamawiającego wynikać może wyłącznie ze specyfiki przedmiotu zamówienia. Innymi słowy, specyficzny przedmiot zamówienia wymuszać ma na wykonawcach bardziej dogłębne rozeznanie się w istocie zamówienia, a przez to uprawnia zamawiającego do postawienia wymogu zapoznania się przez tych wykonawców z materiałami, które nie mogą zostać udostępnione na stronie internetowej, i nałożenia na ten wymóg sankcji w postaci odrzucenia oferty. Poprzez pojęcie „specyficzny” Pzp zdaje się określać przedmiot zamówienia wyróżniający się na tle innych zakresem lub złożonością. Specyficznym przedmiotem zamówienia może być przykładowo usługa renowacji lub konserwacji zabytku.

Oferta wykonawcy złożona bez odbycia wizji lokalnej lub bez sprawdzenia dokumentów niezbędnych do realizacji zamówienia dostępnych na miejscu u zamawiającego, w przypadku gdy zamawiający tego wymagał w dokumentach zamówienia, podlega odrzuceniu.

---

¹⁹⁴ Wyrok SN z 21 października 2005 r. sygn. akt III CZP 74/05, Legalis

¹⁹⁵ Wyrok KIO z dnia 9 maja 2017 r. sygn. akt KIO 758/17

¹⁹⁶ Wyrok KIO z dnia 30 listopada 2011 r. sygn. akt KIO 2494/11

¹⁹⁷ Druk nr 278 z dnia 18 maja 1992 r.

¹⁹⁸ Wyrok SA w Katowicach z dnia 28 czerwca 2007 r., sygn. akt V ACa 371/07

¹⁹⁹ Wyrok SN z dnia 4 listopada 2011 r., sygn. akt I CSK 796/10

²⁰⁰ Por. uchwała KIO sygn. akt KD 27/16

²⁰¹ Por.: wyrok KIO z dnia 5 kwietnia 2011 r., sygn. akt KIO 640/11; wyrok KIO z dnia 26 września 2012 r., sygn. akt KIO 1934/12; wyrok KIO z dnia 18 stycznia 2013 r., sygn. akt KIO 7/13; wyrok KIO z dnia 19 lutego 2014 r., sygn. akt KIO 216/14; wyrok KIO z dnia 17 września 2015 r., sygn. akt KIO 1945/15; wyrok KIO z dnia 14 listopada 2016 r., sygn. akt KIO 2038/16; wyrok KIO z dnia 10 sierpnia 2017 r. sygn. akt KIO 1476/17; wyrok KIO z dnia 28 marca 2017 r., sygn. akt KIO 473/17; wyrok KIO z dnia 4 lipca 2018 r. sygn. akt KIO 1186/18; wyrok KIO z dnia 16 sierpnia 2018 r. sygn. akt KIO 1578/18

²⁰² Tak: wyrok KIO z dnia 8 czerwca 2020 r. sygn. akt KIO 607/20

²⁰³ Wyrok KIO z dnia 17 lipca 2019 r. sygn. akt KIO 1255/19

²⁰⁴ Wyrok SO w Katowicach z dnia 30 stycznia 2007 r. sygn. akt XIX Ga 3/07

²⁰⁵ Wyrok SO w Warszawie z dnia 6 września 2002 r. sygn. akt V Ca 1020/02

²⁰⁶ Wyrok SN z dnia 20 października 2011 r. sygn. akt III CZP 52/11

²⁰⁷ Podobnie w wyroku KIO z dnia 23 lutego 2017 r. sygn. akt KIO 679/17, KIO 680/17

²⁰⁸ Por. wyrok KIO z dnia 2 lutego 2018 r. sygn. akt KIO 103/18

²⁰⁹ Por. wyrok KIO z dnia 15 czerwca 2020 r. sygn. akt KIO 599/20

²¹⁰ Np. wyrok KIO z dnia 26 czerwca 2017 r. sygn. akt KIO 1072/17, KIO 1076/17, KIO 1090/17

²¹¹ Np. wyrok KIO z dnia 24 czerwca 2020 r. sygn. akt KIO 662/20

²¹² Por. wyrok KIO z dnia 16 lipca 2020 r. sygn. akt KIO 1257/20