Dział IX
Środki ochrony prawnej
Rozdział 1
Przepis ogólny
Art. 505
Środki ochrony prawnej
1. Środki ochrony prawnej określone w niniejszym dziale przysługują wykonawcy, uczestnikowi konkursu oraz innemu podmiotowi, jeżeli ma lub miał interes w uzyskaniu zamówienia lub nagrody w konkursie oraz poniósł lub może ponieść szkodę w wyniku naruszenia przez zamawiającego przepisów ustawy.
2. Środki ochrony prawnej wobec ogłoszenia wszczynającego postępowanie o udzielenie zamówienia lub ogłoszenia o konkursie oraz dokumentów zamówienia przysługują również organizacjom wpisanym na listę, o której mowa w art. 469 pkt 15, oraz Rzecznikowi Małych i Średnich Przedsiębiorców.
1. Środki ochrony prawnej na gruncie ustawy Pzp. Przepis ma zastosowanie do wszystkich środków ochrony prawnej przewidzianych w ustawie Pzp. Do środków ochrony prawnej na gruncie ustawy Pzp są zaliczone:
1) odwołanie,
2) skarga do sądu.
W Dziale IX Pzp przewidziano również uprawnienie do wniesienia skargi kasacyjnej, nie tylko dla Prezesa Urzędu – jak to było uregulowane w Pzp2004 – ale również dla stron postępowania skargowego przed sądem zamówień publicznych (zob. art. 590 Pzp z komentarzem).
2. Odwołanie. Odwołanie przysługuje na:
1) niezgodną z przepisami Pzp czynność zamawiającego, podjętą w postępowaniu o udzielenie zamówienia, o zawarcie umowy ramowej, dynamicznym systemie zakupów, systemie kwalifikowania wykonawców lub konkursie, w tym na projektowane postanowienie umowy,
2) zaniechanie czynności w postępowaniu o udzielenie zamówienia, o zawarcie umowy ramowej, dynamicznym systemie zakupów, systemie kwalifikowania wykonawców lub konkursie, do której zamawiający był obowiązany na podstawie Pzp,
3) zaniechanie przeprowadzenia postępowania o udzielenie zamówienia lub zorganizowania konkursu na postawie Pzp, mimo że zamawiający był do tego obowiązany (zob. art. 513 Pzp z komentarzem).
3. Rozpoznawanie odwołań. Odwołanie rozpoznawane jest przez KIO. Odnośnie do rozpoznawania przez Izbę odwołań zobacz:
1) art. 487 ust. 1 i 2 Pzp (skład orzekający),
2) art. 488 Pzp (przydział spraw),
3) art. 489 Pzp (przewodniczący składu orzekającego),
4) art. 490 Pzp (wyłączenie członka składu od orzekania z mocy ustawy),
5) art. 491 Pzp (wyłączenie członka składu od orzekania na żądanie członka składu lub na wniosek strony),
6) art. 492 Pzp (rozstrzygnięcie w przedmiocie wyłączenia członka składu orzekającego)
i komentarze do tych przepisów.
Prezes KIO, zgodnie z art. 482 Pzp, określa w drodze zarządzenia wewnętrzny regulamin organizacji pracy Izby.
4. Przepisy regulujące postępowanie odwoławcze. Do postępowania odwoławczego stosuje się przepis ogólny, zawarty w art. 505 Pzp w Dziale IX, Rozdziale 1. Postępowanie odwoławcze uregulowane jest w Dziale IX, Rozdziale 2, w art. 506-578 Pzp. Do postępowania odwoławczego mają zastosowanie następujące rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów:
1) rozporządzenie w sprawie postępowania przy rozpoznawaniu odwołań – rozporządzenie to określa szczegółowy tryb postępowania przy rozpoznawaniu odwołań, szczegółowy sposób wnoszenia odwołania i innych pism w postępowaniu odwoławczym, tryb postępowania z wniesionym odwołaniem, sposób przygotowania rozprawy, a także szczegółowy przebieg rozprawy i posiedzenia,
2) rozporządzenie w sprawie kosztów postępowania – w rozporządzeniu tym uregulowano wysokość i sposób pobierania wpisu od odwołania, szczegółowe rodzaje kosztów postępowania odwoławczego, limit kosztów poniesionych na wynagrodzenie i wydatki pełnomocnika, szczegółowe warunki ponoszenia kosztów oraz sposób ich rozliczania przez Izbę w poszczególnych stanach faktycznych.
5. Skarga do sądu. Zgodnie z art. 579 ust. 1 Pzp skarga przysługuje na:
1) orzeczenia Izby, tj. wyroki i postanowienia (zob. komentarz do art. 579 Pzp),
2) postanowienie Prezesa Izby, o którym mowa w art. 519 ust. 1 Pzp (tj. postanowienie o zwrocie odwołania w związku z nieuiszczeniem w terminie wpisu od odwołania albo upływem terminu do poprawienia lub uzupełnienia odwołania lub złożenia dowodu uiszczenia wpisu lub dokumentu potwierdzającego umocowanie do reprezentowania odwołującego).
6. Rozpoznawanie skarg. Skargę rozpatruje Sąd Okręgowy w Warszawie – sąd zamówień publicznych. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na zmianę, jaka została wprowadzona względem przepisów Pzp2004, według których sądem właściwym do rozpoznania skargi był sąd okręgowy miejscowo właściwy dla siedziby albo miejsca zamieszkania zamawiającego (art. 198b ust.1 Pzp2004).
7. Przepisy regulujące postępowanie skargowe. Postępowanie toczące się wskutek wniesienia skargi uregulowane jest w Dziale IX, Rozdziale 3, w art. 579–589 Pzp. Zasygnalizować w tym miejscu warto, że w postępowaniu skargowym stosuje się także przepisy Kpc o apelacji w zakresie określonym przepisem art. 579 ust. 2 Pzp. Koszty postępowania skargowego (w tym wysokość wpisu od skargi) reguluje ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
8. Skarga kasacyjna. Nowością na gruncie Pzp jest przyznanie stronom postępowania skargowego uprawnienia do wniesienia skargi kasacyjnej od wyroków i postanowień kończących postępowanie, wydanych przez sąd zamówień publicznych. Na gruncie Pzp2004 uprawnienie takie przysługiwało tylko Prezesowi Urzędu Zamówień Publicznych.
9. Podmioty uprawnione do skorzystania ze środków ochrony prawnej. Art. 505 ust. 1 Pzp wskazuje podmioty, które są uprawnione do skorzystania ze środków ochrony prawnej. Są nimi:
1) wykonawca,
2) uczestnik konkursu,
3) inny podmiot (tzn. osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej), który jest w stanie wykazać spełnienie materialnoprawnych przesłanek do skorzystania ze środka ochrony prawnej – jeżeli ma lub miał interes w uzyskaniu zamówienia lub nagrody w konkursie oraz poniósł lub może ponieść szkodę w wyniku naruszenia przez zamawiającego przepisów Pzp.
10. Materialnoprawne przesłanki dopuszczalności środka ochrony prawnej. Dla skutecznego wniesienia środka ochrony prawnej nie jest wystarczające, aby wniósł je podmiot zaliczany do kategorii wskazanej w art. 505 ust. 1 Pzp. Podmiot korzystający ze środka ochrony prawnej – oprócz tego, że musi zaliczać się do tej kategorii – musi także wykazać spełnienie tzw. materialnoprawnych przesłanek do wniesienia środka ochrony prawnej, tj. wykazać, że:
1) ma lub miał interes w uzyskaniu zamówienia lub nagrody w konkursie,
2) poniósł lub może ponieść szkodę,
3) poniesiona lub możliwa do poniesienia szkoda jest wynikiem naruszenia przez zamawiającego przepisów Pzp.
Powyższe przesłanki muszą być spełnione łącznie. Jest to warunek skutecznego wniesienia środka ochrony prawnej, co podlega badaniu przez organy rozpoznające środek ochrony prawnej. Stwierdzenie braku zaistnienia tych przesłanek skutkuje oddaleniem środka ochrony prawnej. Spełnienie powyższych przesłanek nie dotyczy podmiotów wymienionych w art. 505 ust. 2 Pzp (zob. teza nr 14).
11. Interes w uzyskaniu zamówienia lub nagrody w konkursie. Jest to pierwsza z materialnoprawnych przesłanek do wniesienia środka ochrony prawnej. Pzp nie definiuje pojęcia interesu w uzyskaniu zamówienia lub nagrody w konkursie. Utrwalony jest pogląd, że interes w uzyskaniu zamówienia lub nagrody w konkursie to każdy interes, tj. interes faktyczny i prawny w uzyskaniu zamówienia lub nagrody. Wiąże się on z chęcią uzyskania zamówienia w konkretnym postępowaniu o udzielenie zamówienia lub konkursie (tj. postępowaniu lub konkursie, w którym wnoszone jest odwołanie). Ocena istnienia interesu w uzyskaniu zamówienia lub nagrody w konkursie badana jest na gruncie okoliczności faktycznych konkretnej sprawy. Wskazać należy, że w niektórych stanach faktycznych wykonawca będzie posiadał interes w uzyskaniu zamówienia nawet wtedy, gdy uwzględnienie wniesionego przez niego odwołania miałoby prowadzić do unieważnienia postępowania o udzielenie zamówienia1.
12. Szkoda. Kolejną materialnoprawną przesłanką wniesienia odwołania jest zaistnienie lub potencjalne zaistnienie szkody. Pzp nie wskazuje, czy chodzi o stratę (tj. szkodę majątkową), czy także o krzywdę (szkodę niemajątkową). Zasadniczo w przypadku zamówień publicznych, szkoda będzie rozumiana jako szkoda majątkowa z tego względu, że utrata możliwości uzyskania zamówienia ma charakter ekonomiczny. Przesłanką wniesienia środka ochrony prawnej jest szkoda poniesiona lub możliwa do poniesienia przez wnoszącego środek ochrony prawnej. Z uwagi na specyfikę postępowań o udzielenie zamówienia w praktyce głównie wskazuje się na szkodę możliwą do poniesienia w przyszłości, związaną z nieuzyskaniem zamówienia.
Szkoda musi być wynikiem naruszenia przez zamawiającego przepisów ustawy. Musi pozostawać w adekwatnym związku przyczynowym z tym naruszeniem.
13. Naruszenie przepisów ustawy. Naruszenie przepisów ustawy, o którym mowa w art 505 ust. 1 Pzp, rozumieć należy jako naruszenie przez zamawiającego przepisów Pzp. W przesłance tej mieści się również naruszenie przez zamawiającego przepisów rozporządzeń wykonawczych do Pzp.
14. Inne podmioty uprawnione do wniesienia środków ochrony prawnej. Zgodnie z art. 505 ust. 2 Pzp uprawnienie do wniesienia środków ochrony prawnej przysługuje także:
1) organizacjom wpisanym na listę, o której mowa w art. 469 pkt 15 Pzp,
2) Rzecznikowi Małych i Średnich Przedsiębiorców.
Podmioty te uprawnione są do wnoszenia środków ochrony prawnej na innych zasadach niż podmioty wskazane w art. 505 ust. 1 Pzp, co przejawia się w szczególności tym, że są uprawnione do wniesienia środków ochrony prawnej tylko wobec:
1) ogłoszenia wszczynającego postępowanie o udzielenie zamówienia lub ogłoszenia o konkursie,
2) dokumentów zamówienia.
Ponadto podmioty te, w odróżnieniu od podmiotów wskazanych w art. 505 ust. 1 Pzp, nie muszą wykazywać spełnienia materialnoprawnych przesłanek do wniesienia środka ochrony prawnej, o których mowa w art. 505 ust. 1 Pzp.
15. Organizacje wpisane na listę, o której mowa w art. 469 pkt 15 Pzp. Są to organizacje wpisane na listę organizacji uprawnionych do wnoszenia środków ochrony prawnej. Listę prowadzi Prezes Urzędu i ogłasza ją na stronie internetowej UZP.
16. Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców. Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców działa na podstawie ustawy o Rzeczniku Małych i Średnich Przedsiębiorców. Przyznanie temu podmiotowi uprawnienia do wniesienia środków ochrony prawnej jest nowością na gruncie regulacji dotyczących systemu zamówień publicznych.
1 Zob. wyrok z dnia 11 maja 2017 r. w sprawie C-131/16 Archus sp. z o.o. i Gama Jacek Lipik przeciwko Polskiemu Górnictwu Naftowemu i Gazownictwu SA, ECLI:EU:C:2017:358, pkt 47–59 oraz przytoczone tam orzecznictwo