Art. 490

Wyłączenie członka składu z mocy ustawy

1. Członek składu orzekającego oraz członek składu biorącego udział w podjęciu uchwały, o której mowa w art. 487 ust. 3, jest wyłączony z mocy ustawy w sprawach:

1) w których jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziałuje na jego prawa lub obowiązki;

2) swojego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia;

3) osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;

4) w których był lub jest pełnomocnikiem jednej ze stron;

5) w których świadczył pomoc prawną na rzecz jednej ze stron lub jakiekolwiek inne usługi związane ze sprawą.

2. Powody wyłączenia trwają także po ustaniu uzasadniającego je małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli.

---

1. Wyłączenie z mocy ustawy. Przepis reguluje podstawę do wyłączenia z mocy ustawy członka składu orzekającego oraz członka składu biorącego udział w podejmowaniu uchwały zawierającej opinie w sprawie zastrzeżeń od wyniku kontroli Prezesa Urzędu. Zgodnie z poglądem wyrażonym przez SN¹⁶ „Przepisy dotyczące wyłączenia sędziego wprowadzone są w interesie pełnego i bezwzględnego zaufania społeczeństwa do sądów i ich orzeczeń, opartego na przekonaniu o bezstronności sędziego”¹⁷. Wyłączenie z mocy samej ustawy następuje w okolicznościach wymienionych w art. 490 ust. 1 Pzp. Członek składu orzekającego oraz członek składu biorącego udział w podjęciu uchwały jest zatem wyłączony z mocy ustawy w sprawach:

1) w których jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziałuje na jego prawa lub obowiązki;

2) swojego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia;

3) osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;

4) w których był lub jest pełnomocnikiem jednej ze stron;

5) w których świadczył pomoc prawną na rzecz jednej ze stron lub jakiekolwiek inne usługi związane ze sprawą.

Wyłączenie członka Izby następuje więc w sytuacji jego bezpośredniego zainteresowania sprawą lub ze względu na stosunki łączące go z osobami w sprawie zainteresowanymi. Ustawodawca wskazuje, że powody wyłączenia trwają także po ustaniu uzasadniającego je małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli (art. 490 ust. 2 Pzp). Kwestia bezstronności i obiektywizmu sędziego, do której możemy się tu odwoływać, była wielokrotnie przedmiotem rozważań w orzecznictwie. Przykładowo TK stwierdza, że „Bezstronność sędziego jest niezbywalną cechą władzy sądowniczej, a zarazem przymiotem, wraz z utratą którego sędzia traci kwalifikacje do spełniania swoich funkcji. Polega ona przede wszystkim na tym, iż sędzia kieruje się obiektywizmem, nie stwarzając korzystniejszej sytuacji dla żadnej ze stron czy uczestników postępowania, zarówno w trakcie toczącej się przed sądem sprawy, jak i orzekania. Traktuje on zatem uczestników postępowania równorzędnie”¹⁸.

2. Świadczenie pomocy prawnej. Przesłanka wskazana w art. 490 ust. 2 pkt 5 Pzp wskazuje na wyłączenie członka składu orzekającego w sytuacji, gdy świadczył pomoc prawną na rzecz jednej ze stron lub jakiejkolwiek inne usługi związane ze sprawą. Sytuacja wyłączenia z mocy ustawy na podstawie tej przesłanki jest ujęta szeroko. Każde świadczenie pomocy prawnej na rzecz którejkolwiek ze stron, nawet niezwiązane ze sprawą będącą przedmiotem rozpoznania, będzie podstawą do wyłączenia. Także użycie pojęcia jakichkolwiek usług związanych ze sprawą rozpoznawaną przez Izbę ma na celu wyeliminowanie wszelkich podejrzeń co do tego, że udział konkretnego członka Izby może naruszać zasady bezstronności i obiektywizmu.

---

¹⁶ Uchwałą SN z 14 czerwca 1974 r., sygn. akt III CZP 32/74

¹⁷ Uchwała SN z 14 czerwca 1974 r., III CZP 32/74, OSNC 1975/2/21

¹⁸ Wyrok TK z dnia 27 stycznia 1999 r., sygn. akt K1/98, OTK 1999/1/3