Art. 94

Zamówienia zastrzeżone

1. Zamawiający może zastrzec w ogłoszeniu o zamówieniu, że o udzielenie zamówienia mogą ubiegać się wyłącznie wykonawcy mający status zakładu pracy chronionej, spółdzielnie socjalne oraz inni wykonawcy, których głównym celem lub głównym celem działalności ich wyodrębnionych organizacyjnie jednostek, które będą realizowały zamówienie, jest społeczna i zawodowa integracja osób społecznie marginalizowanych, w szczególności:

1) osób niepełnosprawnych w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2021 r. poz. 573),

2) bezrobotnych w rozumieniu ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1409, 2023, 2369 i 2400),

3) osób poszukujących pracy, niepozostających w zatrudnieniu lub niewykonujących innej pracy zarobkowej, w rozumieniu ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,

4) osób usamodzielnianych, o których mowa w art. 140 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2020 r. poz. 821 oraz z 2021 r. poz. 159),

5) osób pozbawionych wolności lub zwalnianych z zakładów karnych, o których mowa w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. z 2021 r. poz. 53 i 472), mających trudności w integracji ze środowiskiem,

6) osób z zaburzeniami psychicznymi w rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2020 r. poz. 685),

7) osób bezdomnych w rozumieniu ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2020 r. poz. 1876 i 2369 oraz z 2021 r. poz. 794 i 803),

8) osób, które uzyskały w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą, o których mowa w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2019 r. poz. 1666 i 2020 oraz z 2020 r. poz. 322 i 2023),

9) osób do 30. roku życia oraz po ukończeniu 50. roku życia, posiadających status osoby poszukującej pracy, bez zatrudnienia,

10) osób będących członkami mniejszości znajdującej się w niekorzystnej sytuacji, w szczególności będących członkami mniejszości narodowych i etnicznych w rozumieniu ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (Dz. U. z 2017 r. poz. 823)

‒ pod warunkiem, że procentowy wskaźnik zatrudnienia osób należących do jednej lub więcej kategorii, o których mowa w pkt 1–10, jest nie mniejszy niż 30% osób zatrudnionych u wykonawcy albo w jego jednostce, która będzie realizowała zamówienie.

1a. W przypadku udzielenia zamówienia przywięziennemu zakładowi pracy, zakładowi pracy chronionej, spółdzielni socjalnej lub innemu wykonawcy, o którym mowa w ust. 1, wartość procentowego wskaźnika, o którym mowa w ust. 1, ustala się w odniesieniu do ogólnego zatrudnienia w tym podmiocie osób społecznie marginalizowanych.

2. W przypadku, o którym mowa w ust. 1, zamawiający może żądać dokumentów lub oświadczeń potwierdzających:

1) status wykonawcy jako zakładu pracy chronionej lub spółdzielni socjalnej lub dokumentów potwierdzających prowadzenie przez wykonawcę lub przez jego wyodrębnioną organizacyjnie jednostkę, która będzie realizowała zamówienie, działalności, której głównym celem jest społeczna i zawodowa integracja osób społecznie marginalizowanych;

2) procentowy wskaźnik zatrudnienia osób należących do jednej lub więcej kategorii, o których mowa w ust. 1, zatrudnionych przez zakłady pracy chronionej, spółdzielnie socjalne lub wykonawcę lub jego wyodrębnioną organizacyjnie jednostkę, która będzie realizowała zamówienie.

---

1. Cel przepisu. Art. 94 Pzp reguluje zasady korzystania z tzw. zamówień zastrzeżonych. Wprowadzone dyrektywami unijnymi z 2004 r.⁵ oraz utrzymane i zmodyfikowane odpowiednio dyrektywą klasyczną i sektorową zamówienia zastrzeżone mają na celu umożliwienie instytucjom zamawiającym uwzględnienia w udzielanych zamówieniach publicznych celu społecznego, jakim jest integracja społeczno-zawodowa osób niepełnosprawnych oraz innych osób znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, takich jak np. osoby bezrobotne, członkowie znajdujących się w niekorzystnej sytuacji mniejszości lub grup w inny sposób społecznie marginalizowanych. Ustawodawca unijny dostrzegł rolę, jaką w procesie integracji osób marginalizowanych odgrywa praca i zatrudnienie i to, jak szczególną funkcję w tym procesie pełnią podmioty, których głównym celem działalności jest integracja społeczno-zawodowa tych osób, takie jak np. zakłady pracy chronionej. Jednocześnie zauważono, że z racji tego, iż ich działalność jest nakierowana głównie na cel społeczny, podmioty te mogą nie być zdolne konkurować na równych zasadach z podmiotami prowadzącymi działalność czysto komercyjną (zob. motyw 36 preambuły dyrektywy klasycznej oraz motyw 51 preambuły dyrektywy sektorowej). Z tego względu ustawodawca unijny zdecydował się przyznać państwom członkowskim uprawnienie do wprowadzenia w prawie krajowym przepisów umożliwiających instytucjom zamawiającym ograniczenie konkurencji w konkretnym postępowaniu do podmiotów posiadających określony profil działalności poprzez możliwość zastrzeżenia prawa ubiegania się o zamówienie wyłącznie dla zakładów pracy chronionej i wykonawców, których głównym celem działalności jest społeczna i zawodowa integracja osób marginalizowanych.

Art. 94 Pzp, realizując uprawnienie przyznane ustawodawcy krajowemu art. 19 dyrektywy klasycznej oraz art. 37 dyrektywy sektorowej, tworzy warunki dla szerszego udziału w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego zakładów pracy chronionej oraz innych wykonawców realizujących cel integracyjny, należących do tzw. sektora ekonomii społecznej. Przepis umożliwia zamawiającym zastrzeżenie prawa udziału w postępowaniu wyłącznie dla podmiotów realizujących cel integracyjny, określa warunki, które muszą spełniać wykonawcy w celu zakwalifikowania ich do kręgu podmiotów uprawnionych do ubiegania się o zamówienie zastrzeżone, oraz katalog środków dowodowych, jakich zamawiający może żądać od wykonawcy w celu wykazania spełniania tych warunków.

2. Podmioty uprawnione do ubiegania się o zamówienia zastrzeżone. Art. 94 ust. 1 Pzp określa krąg podmiotów, które mogą ubiegać się o zamówienia zastrzeżone. Należą do nich:

1) zakłady pracy chronionej,

2) spółdzielnie socjalne,

3) inni wykonawcy, których głównym celem lub głównym celem działalności ich wyodrębnionych organizacyjnie jednostek, które będą realizowały zamówienie, jest społeczna i zawodowa integracja osób społecznie marginalizowanych.

3. Zakłady pracy chronionej. Działalność zakładów pracy chronionej regulowana jest ustawą o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, w związku z czym w celu ustalenia, czy dany podmiot jest zakładem pracy chronionej i czy jest uprawniony do ubiegania się o zamówienie zastrzeżone, należy się odwołać do kryteriów określonych w tej ustawie. Zgodnie z art. 28 ust. 1 tejże ustawy pracodawca prowadzący działalność gospodarczą przez okres co najmniej 12 miesięcy, zatrudniający nie mniej niż 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy i osiągający wskaźniki zatrudnienia osób niepełnosprawnych, o których mowa w pkt 1, przez okres co najmniej 6 miesięcy, uzyskuje status pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej, jeżeli:

1) wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi:

a. co najmniej 50%, a w tym co najmniej 20% ogółu zatrudnionych stanowią osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, albo

b. co najmniej 30% niewidomych lub psychicznie chorych, albo upośledzonych umysłowo zaliczonych do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności;

2) obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład pracy:

a. odpowiadają przepisom i zasadom bezpieczeństwa i higieny pracy,

b. uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higieniczno-sanitarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniają wymagania dostępności do nich, a także

3) jest zapewniona doraźna i specjalistyczna opieka medyczna, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne;

4) wystąpi z wnioskiem o przyznanie statusu pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej.

4. Spółdzielnie socjalne. Z kolei zasady uzyskiwania statusu spółdzielni socjalnej oraz prowadzenia działalności przez te spółdzielnie zostały uregulowane w ustawie o spółdzielniach socjalnych. Zgodnie z art. 2 tej ustawy spółdzielnia socjalna jest wspólnym przedsiębiorstwem funkcjonującym w oparciu o osobistą pracę jej członków oraz pracowników, które działa na rzecz społecznej i zawodowej reintegracji członków oraz pracowników spółdzielni, będących jednocześnie osobami, o których mowa w art. 4 ust. 1 tej ustawy, tj.:

1) osobami bezrobotnymi, w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,

2) osobami, o których mowa w art. 2 pkt 1a i 1b ustawy o zatrudnieniu socjalnym, tj. absolwentami centrum integracji społecznej lub absolwentami klubu integracji społecznej,

3) osobami niepełnosprawnymi, w rozumieniu ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,

4) osobami do 30. roku życia oraz po ukończeniu 50. roku życia, posiadającymi status osoby poszukującej pracy, bez zatrudnienia w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,

5) osobami, o których mowa w art. 49 pkt 7 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, tj. poszukującymi pracy niepozostającymi w zatrudnieniu lub niewykonującymi innej pracy zarobkowej opiekunami osoby niepełnosprawnej,

6) osobami poszukującymi pracy niepozostającymi w zatrudnieniu lub niewykonującymi innej pracy zarobkowej,

7) osobami usamodzielnianymi, o których mowa w art. 140 ust. 1 i 2 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.

Zgodnie z ustawą o spółdzielniach socjalnych przez reintegrację społeczną należy rozumieć działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie umiejętności uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej i pełnienia ról społecznych w miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu. Natomiast reintegracja zawodowa powinna być rozumiana jako działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie zdolności do samodzielnego świadczenia pracy na rynku pracy. Jednocześnie działania reintegracyjne nie powinny być wykonywane w ramach prowadzonej przez spółdzielnię socjalną działalności gospodarczej. Biorąc pod uwagę ustawowo określony zakres działalności spółdzielni socjalnych, należy uznać, że status spółdzielni socjalnej nierozerwalnie łączy się z prowadzeniem działalności, której głównym celem jest integracja społeczna i zawodowa osób marginalizowanych. Z tego względu w Pzp spółdzielnie socjalne, podobnie jak zakłady pracy chronionej, zostały wskazane wprost jako podmioty, których głównym celem działalności jest cel integracyjny.

5. Inni wykonawcy. Do ubiegania się o zamówienia zastrzeżone uprawnieni są także inni wykonawcy, których głównym celem lub głównym celem działalności ich wyodrębnionych organizacyjnie jednostek, które będą realizowały zamówienie, jest społeczna i zawodowa integracja osób społecznie marginalizowanych. Należy przy tym zwrócić uwagę, iż w odniesieniu do celu integracyjnego przepis precyzuje, że ma on stanowić główny cel działalności wykonawcy lub jego wyodrębnionej organizacyjnie jednostki, która będzie realizowała zamówienie. Oznacza to, że nie musi to być jedyny cel działalności wykonawcy, ale działalność ukierunkowana na realizację celu integracyjnego musi być głównym obszarem jego działania. Jednocześnie należy podkreślić, że dla spełnienia tego warunku nie będzie wystarczające samo zatrudnianie osób marginalizowanych, w szczególności jeśli osoby te zostały zatrudnione jedynie na potrzeby ubiegania się o zamówienie. Mimo że zatrudnienie jest jednym ze sposobów służących integracji społecznej i zawodowej osób marginalizowanych, sam fakt ich zatrudniania nie świadczy jeszcze, że głównym celem działalności danego wykonawcy są działania integracyjne prowadzone na rzecz takich osób. Tym bardziej nie świadczy o tym zatrudnienie osób marginalizowanych jedynie na potrzeby danego zamówienia, które wskazywałoby raczej na to, że tego rodzaju kroki wykonawca podejmuje jedynie doraźnie, chcąc uzyskać zamówienie, a nie że jest to główny przedmiot jego działalności. Z uwagi na fakt, że przepis art. 94 Pzp umożliwia zastrzeżenie prawa udziału w postępowaniu dla wykonawców o określonym profilu działalności, aby móc ubiegać się o takie zamówienie, wykonawca powinien być w stanie wykazać zamawiającemu, że jego działalność ukierunkowana jest głównie na integrację społeczną i zawodową osób marginalizowanych.

6. Katalog osób marginalizowanych. Art. 94 ust. 1 Pzp zawiera także katalog osób marginalizowanych, które wymagają wsparcia w ramach integracji społecznej i zawodowej. Lista obejmuje następujące kategorie osób, szczegółowo zdefiniowane we właściwych ustawach, do których odsyła ten przepis:

1) osoby niepełnosprawne,

2) osoby bezrobotne,

3) osoby poszukujące pracy, niepozostające w zatrudnieniu lub niewykonujące innej pracy zarobkowej,

4) osoby usamodzielniane,

5) osoby pozbawione wolności lub zwalniane z zakładów karnych,

6) osoby z zaburzeniami psychicznymi,

7) osoby bezdomne,

8) osoby, które uzyskały w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą,

9) osoby do 30. roku życia oraz po ukończeniu 50. roku życia, posiadające status osoby poszukującej pracy, bez zatrudnienia,

10) osoby będące członkami mniejszości znajdujące się w niekorzystnej sytuacji, w szczególności będące członkami mniejszości narodowych i etnicznych.

Katalog określony w art. 94 ust. 1 Pzp jest katalogiem otwartym, na co wskazuje zawarty w tym przepisie zwrot „w szczególności”. Tym samym nie wyklucza on możliwości zarezerwowania prawa ubiegania się o zamówienie zastrzeżone również dla podmiotów, których głównym celem działalności jest społeczna i zawodowa integracja osób należących do innych grup znajdujących się w niekorzystnej sytuacji i wymagających wsparcia poprzez działania integracyjne. Jednocześnie należy podkreślić, że określenie kategorii osób, które zamawiający będzie wspierał w ramach konkretnego zamówienia publicznego, należy do zamawiającego. To zamawiający w zależności od zidentyfikowanych potrzeb społecznych oraz możliwości w danym zamówieniu decyduje, jakie grupy i w jakim zakresie będzie wspierał w tym zamówieniu. Zastrzegając udział podmiotów prowadzących działalność obejmującą społeczną i zawodową integrację osób będących członkami grup społecznie marginalizowanych, nie musi zatem wskazywać całego katalogu osób wymienionych w treści art. 94 ust. 1 Pzp. Może wybrać jedną lub więcej kategorii osób spośród wskazanych w tym przepisie lub wybrać inną grupę osób, która nie została w nim wymieniona.

7. Zatrudnienie osób marginalizowanych. Dodatkowym warunkiem, który musi być spełniony, aby można było podmiot zakwalifikować do grona wykonawców uprawnionych do ubiegania się o zamówienie zastrzeżone, jest zatrudnianie określonego odsetka osób marginalizowanych, których integracja społeczno-zawodowa jest głównym przedmiotem działalności takiego podmiotu. Odsetek ten powinien być nie mniejszy niż 30% osób zatrudnionych u wykonawcy albo w jego jednostce, która będzie realizowała zamówienie. Zgodnie z art. 94 ust. 1a Pzp wartość tego wskaźnika ustala się w odniesieniu do ogólnego zatrudnienia w tym podmiocie osób społecznie marginalizowanych. Należy przy tym zwrócić uwagę na istotną zmianę w tym względzie wprowadzoną przez Pzp w stosunku do regulacji przewidzianych w Pzp2004, które przewidywały uprawnienie dla zamawiającego do określenia wymaganego poziomu zatrudnienia osób marginalizowanych, z zastrzeżeniem jednak, że nie mógł być on niższy niż 30%. Zamawiający mógł ustalić ten wymóg na wyższym poziomie, np. rezerwując możliwość udziału w postępowaniu dla wykonawców, którzy zatrudniają co najmniej 40% osób marginalizowanych, których integracja stanowi główny cel ich działalności. Art. 94 Pzp takiej możliwości zamawiającym nie daje. W konsekwencji o zamówienie zastrzeżone mogą ubiegać się wykonawcy zatrudniający 30% lub więcej osób marginalizowanych, natomiast zamawiający nie będzie już mógł samodzielnie podwyższyć wymaganego minimalnego poziomu zatrudnienia tych osób. Zmiana odzwierciedla brzmienie art. 19 dyrektywy klasycznej oraz art. 37 dyrektywy sektorowej. Uwzględnia ponadto problemy występujące przy udzielaniu zamówień zastrzeżonych, w przypadku których niejednokrotnie zamawiający zmuszeni byli do unieważniania postępowań z powodu braku ofert lub braku ofert spełniających wymogi określone przez zamawiającego. Ustalenie stałego odsetka osób marginalizowanych, których zatrudnianie jest wymagane, aby móc ubiegać się o zamówienie zastrzeżone, bez możliwości jego podwyższenia przez zamawiających może ułatwić wykonawcom spełnienie tego warunku, zwiększając tym samym szanse zamawiających na uzyskanie ofert w postępowaniu o udzielenie zamówienia zastrzeżonego.

8. Warunki uprawniające do ubiegania się o zamówienie zastrzeżone. Zamawiający, korzystając z możliwości zastrzeżenia zamówienia, nie może formułować warunków ograniczających prawo udziału w postępowaniu do określonego typu podmiotu wskazanego w art. 94 Pzp. Przepis ten wskazuje na możliwość zastrzeżenia prawa ubiegania się o zamówienie dla zakładów pracy chronionej, spółdzielni socjalnych oraz innych wykonawców, których głównym celem działalności jest integracja społeczna i zawodowa osób marginalizowanych. Tym samym każdy z tych podmiotów będzie na równi uprawniony do ubiegania się o zamówienie zastrzeżone, pod warunkiem że prowadzi działalność głównie w celu integracji osób z grupy lub grup marginalizowanych wskazanych przez zamawiającego, a poziom zatrudnienia tych osób w takim podmiocie wynosi co najmniej 30%.

Zamówienia zastrzeżone stanowią instrument skierowany do określonego, szczególnego typu wykonawców realizujących cel społeczny związany z integracją osób marginalizowanych. Wymogi odnoszące się do podmiotów, chcących ubiegać się o tego rodzaju zamówienia, mają na celu zapewnienie, że zamówienie zostanie udzielone podmiotowi o określonym profilu działalności, realizującym ten cel. Nie służą natomiast weryfikacji zdolności wykonawcy do realizacji zamówienia i jako takie nie mogą być traktowane jako warunki udziału w postępowaniu. Z tego też powodu, a także aby rozwiać wątpliwości interpretacyjne występujące na gruncie przepisów Pzp2004, w Pzp przepisy dotyczące zamówień zastrzeżonych nie zostały umieszczone w rozdziale dotyczącym warunków udziału w postępowaniu. W konsekwencji do warunków określonych w art. 94 Pzp nie znajdują zastosowania reguły dotyczące polegania na zasobach podmiotów trzecich oraz zasady łączenia potencjałów przez konsorcja. Tym samym wykonawcy ubiegający się o zamówienie zastrzeżone powinni samodzielnie spełniać warunki określone w art. 94 Pzp, tj. posiadać status zakładu pracy chronionej, spółdzielni socjalnej lub być innym wykonawcą, którego głównym celem działalności jest integracja społeczna i zawodowa osób marginalizowanych wskazanych przez zamawiającego, oraz zatrudniać te osoby na poziomie nie niższym niż 30% ogółu zatrudnionych. Nie mogą w tym zakresie polegać na zasobach podmiotów trzecich. Na tej samej zasadzie warunki te powinny być spełnione odrębnie przez każdego z wykonawców wspólnie ubiegających się o udzielenie zamówienia. Ponadto ewentualne korzystanie przez wykonawcę z podwykonawstwa w zamówieniu zastrzeżonym nie może prowadzić do obejścia przez niego warunków uprawniających do ubiegania się o udzielenie zamówienia zastrzeżonego. Odmienne podejście do weryfikacji spełniania warunków określonych dla zamówień zastrzeżonych umożliwiłoby udzielenie zamówienia podmiotowi, który w rzeczywistości nie prowadzi działalności integracyjnej ani nie zatrudnia wymaganego odsetka osób marginalizowanych, tym samym byłoby sprzeczne z celem tej regulacji.

9. Środki dowodowe potwierdzające uprawnienie do ubiegania się o zamówienie zastrzeżone. Pzp charakteryzuje się dużą elastycznością, jeśli chodzi o postępowanie ze środkami dowodowymi potwierdzającymi uprawnienie wykonawcy do ubiegania się o zamówienie zastrzeżone, większość decyzji w tym zakresie pozostawiając zamawiającemu.

Art. 94 ust. 2 Pzp wskazuje jedynie, jakiego rodzaju środków dowodowych zamawiający może żądać od wykonawców ubiegających się o zamówienie zastrzeżone. Jednocześnie sformułowanie użyte w tym przepisie „zamawiający może żądać” oznacza, że żądanie dokumentów potwierdzających prawo do ubiegania się o zamówienie zastrzeżone jest uprawnieniem zamawiającego, z którego może, ale nie musi skorzystać. Zatem to zamawiający decyduje, czy w postępowaniu o udzielenie zamówienia zastrzeżonego będzie żądał od wykonawców dokumentów lub oświadczeń, o których mowa w art. 94 ust. 2 Pzp. Niemniej jednak, biorąc pod uwagę cel regulacji odnoszącej się do zamówień zastrzeżonych, wskazane jest żądanie od wykonawców stosownych dokumentów lub oświadczeń w celu zapewnienia, że zamówienie zostanie udzielone podmiotowi uprawnionemu do jego uzyskania.

Pzp nie precyzuje też, w którym momencie postępowania ani w jakiej formie powinny być żądane dokumenty lub oświadczenia, jeśli są wymagane przez zamawiającego, i czy należy ich żądać od wszystkich wykonawców ubiegających się o zamówienie, czy tylko od tego, którego oferta została oceniona najwyżej. Co do zasady również w tym względzie decyzje należą do zamawiającego. Niemniej jednak trzeba w tym kontekście zwrócić uwagę na brzmienie art. 125 ust. 2 Pzp, który w przypadku zamówień o wartości równej lub przekraczającej progi unijne obliguje wykonawców do złożenia razem z ofertą lub wnioskiem o dopuszczenie do udziału w postępowaniu oświadczenia w formie jednolitego europejskiego dokumentu zamówienia sporządzonego zgodnie ze wzorem określonym w rozporządzeniu o JEDZ. Wprawdzie oświadczenie to ma na celu wstępne potwierdzenie przez wykonawcę braku podstaw wykluczenia oraz spełniania warunków udziału w postępowaniu i w stosownych wypadkach kryteriów selekcji, a warunki określone dla zamówienia zastrzeżonego nie mieszczą się w żadnej z wyżej wymienionych kategorii, jednakże formularz JEDZ zawiera w części II, w sekcji A, dotyczącej informacji na temat wykonawcy, rubrykę, w której zamieszcza się oświadczenie na potrzeby zamówień zastrzeżonych dotyczące statusu wykonawcy. Uprawnione będzie zatem stwierdzenie, że w przypadku kiedy zamawiający żąda od wykonawcy przedłożenia środków dowodowych na potrzeby zamówień zastrzeżonych, w postępowaniach o wartości równej lub przekraczającej progi unijne w pierwszej kolejności na potwierdzenie spełniania warunków uprawniających do ubiegania się o zamówienie zastrzeżone powinien wymagać oświadczenia złożonego w odpowiedniej rubryce JEDZ. W odróżnieniu od pozostałych zamówień, w zamówieniach zastrzeżonych to od zamawiającego zależy, czy poprzestanie on na żądaniu oświadczenia złożonego w JEDZ, czy przed udzieleniem zamówienia będzie wymagał od wykonawcy, którego oferta została oceniona najwyżej, dokumentów potwierdzających informacje zawarte w tym oświadczeniu. Konsekwentnie, mimo że ustawa nie zobowiązuje zamawiających do stosowania zasad określonych w art. 127 Pzp do dokumentów wskazanych w art. 94 ust. 2 Pzp, zamawiający może – a wręcz byłoby to wskazane – stosować do dalszego postępowania zasady analogiczne do tych określonych w art. 127 Pzp. Tym samym może nie żądać dokumentów potwierdzających spełnianie tych warunków od wykonawcy, jeśli już je posiada lub może je uzyskać za pomocą bezpłatnych i ogólnodostępnych baz danych, w szczególności rejestrów publicznych, takich jak na przykład KRS.

Jeszcze większą swobodę w zakresie zasad przedkładania dokumentów, o których mowa w art. 94 ust. 2 Pzp, mają zamawiający w przypadku zamówień o wartości mniejszej niż progi unijne. To od zamawiającego zależy, czy w przypadku, w którym wymaga w takim zamówieniu przedłożenia stosownych oświadczeń lub dokumentów, poprzestanie na samym oświadczeniu, będzie żądał dokumentów lub oświadczeń od wszystkich wykonawców, czy będzie w pierwszej kolejności żądał złożenia jedynie oświadczeń, a dokumentów potwierdzających tylko od wykonawcy, którego oferta została oceniona najwyżej, czy też stosownych dokumentów i oświadczeń będzie wymagał dopiero na etapie przed udzieleniem zamówienia, tylko od wykonawcy, którego oferta została oceniona najwyżej. Do takich postępowań nie ma też zastosowania obowiązek składania oświadczenia na formularzu JEDZ. Biorąc pod uwagę, że zamówienia o wartości mniejsze niż progi unijne co do zasady powinny charakteryzować się mniejszym formalizmem, wskazane jest, aby zamawiający ustanowił w takim zamówieniu jak najprostsze zasady dotyczące przedkładania tych dokumentów, w tym m.in. aby korzystał z uproszczeń przewidzianych dla zamówień o wyższych wartościach, takich jak brak wymogu przedłożenia dokumentów, jeśli zamawiający już je posiada i są nadal aktualne lub jeśli stosowne informacje może samodzielnie pozyskać z ogólnodostępnych i bezpłatnych baz danych, takich jak KRS.

Natomiast do dokumentów wskazanych w art. 94 ust. 2 Pzp, niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z zamówieniem o wartości równej lub przekraczającej progi unijne, czy mniejszej niż progi unijne, w pełni znajduje zastosowanie art. 128 Pzp, zgodnie z którym „jeżeli wykonawca nie złożył oświadczenia, o którym mowa w art. 125 ust. 1 Pzp, podmiotowych środków dowodowych, innych dokumentów lub oświadczeń składanych w postępowaniu lub są one niekompletne lub zawierają błędy, zamawiający wzywa wykonawcę odpowiednio do ich złożenia, poprawienia lub uzupełnienia w wyznaczonym terminie”. Ofertę wykonawcy, który nie zastosował się do wezwania lub w przypadku którego przedłożone dokumenty nie potwierdzają spełniania warunków zamówienia zastrzeżonego, należy odrzucić odpowiednio na podstawie art. 226 ust. 1 pkt 2 lit. c lub art. 226 ust. 1 pkt 5 Pzp. W takim przypadku zamawiający powinien wezwać do złożenia dokumentów następnego w kolejności wykonawcę, którego oferta została oceniona najwyżej.

W odniesieniu do zakładów pracy chronionej Pzp umożliwia zamawiającemu żądanie od wykonawcy dokumentów lub oświadczeń potwierdzających jego status jako zakładu pracy chronionej oraz dokumentów potwierdzających procentowy wskaźnik zatrudnienia osób należących do jednej lub więcej kategorii, o których mowa w art. 94 ust. 1 Pzp, wskazanych przez zamawiającego. Przepis nie określa konkretnego katalogu dokumentów, które potwierdzałyby spełnianie tych warunków, pozostawiając w ten sposób pewną dowolność w zakresie żądanych przez zamawiającego środków dowodowych. Niemniej jednak w odniesieniu do zakładów pracy chronionej najwłaściwsze wydaje się odwołanie się do zasad uzyskiwania statusu zakładu pracy chronionej określonych w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Zgodnie z tą ustawą spełnianie warunków umożliwiających uzyskanie takiego statusu, w tym odpowiedniego poziomu zatrudnienia osób niepełnosprawnych podlega weryfikacji przez właściwe instytucje i wiąże się z uzyskaniem odpowiedniej decyzji. Biorąc pod uwagę fakt, że ustawowo określony poziom zatrudnienia osób niepełnosprawnych wymagany do uzyskania statusu zakładu pracy chronionej jest wyższy niż poziom zatrudnienia wymagany art. 94 ust. 1 Pzp, warunek określony w Pzp zawsze będzie spełniony przez podmioty, które uzyskały status zakładu pracy chronionej. W związku z tym zarówno na potrzeby potwierdzenia statusu podmiotu ubiegającego się o udział w zamówieniu zastrzeżonym, jak również na potrzeby potwierdzenia odpowiedniego poziomu zatrudnienia osób niepełnosprawnych u wykonawcy będącego zakładem pracy chronionej właściwym dokumentem będzie decyzja o przyznaniu statusu zakładu pracy chronionej wydana przez właściwego wojewodę.

W pewnym zakresie podobnie wygląda sytuacja w przypadku spółdzielni socjalnych. Jak wspomniano powyżej, zakres ich działalności określony w ustawie o spółdzielniach socjalnych wyraźnie wskazuje na realizację celu integracyjnego w stosunku do wymienionych w tej ustawie osób marginalizowanych. Z tego względu w przypadku spółdzielni socjalnych, podobnie jak w przypadku zakładów pracy chronionej, Pzp umożliwia zamawiającym żądanie, na potwierdzenie prowadzenia działalności w celu integracji osób marginalizowanych, dokumentów lub oświadczeń potwierdzających posiadanie statusu spółdzielni socjalnej. Uzyskanie statusu spółdzielni socjalnej i wpis danego podmiotu do KRS jako spółdzielni socjalnej zgodnie z ustawą o spółdzielniach socjalnych poprzedzone są weryfikacją spełniania warunków określonych w tej ustawie. W celu uzyskania stosownego wpisu do KRS wymagane jest przedłożenie odpowiednich zaświadczeń i innych dokumentów potwierdzających spełnianie ustawowych warunków. Zatem w przypadku spółdzielni socjalnych właściwym dowodem potwierdzającym na potrzeby ubiegania się o zamówienie zastrzeżone prowadzenia działalności, której głównym celem jest integracja społeczna i zawodowa osób marginalizowanych, będzie wpis do KRS. Należy jednakże wziąć pod uwagę fakt, że KRS jest obecnie w pełni zelektronizowany, w związku z czym zamawiający nie musi w tym względzie żądać od wykonawcy odpisu z KRS. Na potrzeby udziału w postępowaniu wystarczające będzie żądanie od wykonawcy oświadczenia o posiadaniu statusu spółdzielni socjalnej, które zamawiający będzie mógł samodzielnie zweryfikować w systemie eKRS. Inaczej sytuacja wygląda w kwestii warunku odnoszącego się do minimalnego procentowego wskaźnika zatrudnienia osób marginalizowanych. Zgodnie z ustawą o spółdzielniach socjalnych tego rodzaju podmioty zobowiązane są do zatrudniania określonej minimalnej liczby osób z grup marginalizowanych wskazanych w tej ustawie. Wymagany ustawą o spółdzielniach socjalnych odsetek osób marginalizowanych co do zasady mieści się we wskaźniku określonym w art. 94 ust. 1 Pzp. Jednakże w świetle zapisów art. 5 oraz art. 5a ustawy o spółdzielniach socjalnych możliwe są także sytuacje, w których ten minimalny poziom zatrudnienia nie będzie musiał być spełniony lub będzie mógł być spełniony dopiero po upływie 6 lub 12 miesięcy od uzyskania wpisu do KRS. Tym samym w przypadku spółdzielni socjalnych warunek minimalnego odsetka zatrudnienia osób marginalizowanych nie zawsze będzie spełniony lub może nie być spełniony w momencie ubiegania się o zamówienie. Z tego względu w odniesieniu do spółdzielni socjalnych, odmiennie niż w przypadku zakładów pracy chronionej, dowód potwierdzający status, tj. wpis do KRS, nie będzie wystarczającym środkiem potwierdzającym wymagany poziom zatrudnienia osób marginalizowanych i konieczne będzie wymaganie od wykonawcy innego dokumentu lub oświadczenia potwierdzającego spełnianie tego warunku.

Jeszcze inaczej przedstawia się sytuacja innych wykonawców, których głównym celem działalności lub działalności ich wyodrębnionych organizacyjnie jednostek jest społeczna i zawodowa integracja osób marginalizowanych. W ich przypadku zamawiający może żądać dokumentów potwierdzających prowadzenie działalności, której głównym celem jest społeczna i zawodowa integracja osób marginalizowanych oraz dokumentów lub oświadczeń potwierdzających procentowy wskaźnik zatrudnienia osób należących do jednej lub więcej kategorii osób wskazanych przez zamawiającego spośród grup wymienionych w art. 94 ust. 1 Pzp. Również i w tym przypadku Pzp nie zawiera katalogu konkretnych dokumentów, które potwierdzałyby spełnianie tych warunków. Oprócz zakładów pracy chronionej i spółdzielni socjalnych istnieją także inni wykonawcy, realizujący cel integracyjny. Są to m.in. Zakłady Aktywności Zawodowej (ZAZ), które zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych są wyodrębnionymi organizacyjnie i finansowo jednostkami tworzonymi przez gminy, powiaty oraz fundacje, stowarzyszenia lub inne organizacje społeczne, których statutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych. Do wykonawców realizujących cel integracyjny zaliczają się także działające na podstawie ustawy o zatrudnieniu socjalnym Centra Integracji Społecznej oraz Kluby Integracji Społecznej. W zależności od tego, w jaki sposób regulowana jest działalność tego rodzaju podmiotów, realizacja celu związanego ze społeczno-zawodową integracją osób z grup marginalizowanych może wynikać bezpośrednio z przepisów regulujących daną formę prawną prowadzenia działalności i w takim wypadku dla potwierdzenia spełniania tego warunku wystarczające będzie uzyskanie dokumentu potwierdzającego status danego podmiotu, np. decyzji właściwego organu lub odpowiedniego wpisu do właściwego rejestru, takiego jak np. KRS. W innych przypadkach realizacja celu integracyjnego może wynikać z postanowień aktów wewnętrznych regulujących działalność danego podmiotu, np. statutu lub umowy spółki. Od pozostałych wykonawców realizujących cel integracyjny zamawiający może także wymagać dokumentów lub oświadczeń potwierdzających zatrudnianie wymaganego odsetka osób marginalizowanych. Nie będzie to konieczne, jeśli dla uzyskania określonego statusu dany podmiot będzie ustawowo zobowiązany do zatrudniania odpowiedniej liczby osób marginalizowanych i jeśli zgodnie z właściwymi przepisami obowiązek ten jest weryfikowany na etapie przyznawania tego statusu przez właściwe instytucje. W takim wypadku wystarczającym dowodem będzie decyzja przyznająca status lub wpis do właściwego rejestru. W przeciwnym razie konieczne będzie przedstawienie przez wykonawcę innego dokumentu lub oświadczenia potwierdzającego odpowiedni poziom zatrudnienia osób marginalizowanych.

W przypadku kiedy zamawiający, korzystając z uprawnienia przyznanego mu art. 94 ust. 2 Pzp, wymaga dokumentów potwierdzających spełnianie warunków określonych dla zamówień zastrzeżonych, dla większej przejrzystości postępowania i klarowności stawianych wymogów, powinien w dokumentacji zamówienia wskazać, jakie dokumenty będzie akceptował. W sytuacji kiedy żąda dokumentu potwierdzającego status zakładu pracy chronionej, z uwagi na ustawowe wymagania i procedurę związaną z uzyskaniem tego statusu, dokumentem, który będzie akceptowany, jest – jak wskazano powyżej – decyzja właściwego wojewody, ewentualnie będący jej wynikiem wpis do właściwego rejestru. Podobnie w przypadku spółdzielni socjalnych dowodem na posiadanie takiego statusu będzie wpis do KRS. Natomiast w pozostałych przypadkach zamawiający niezależnie od tego, jakich dokumentów wymaga od wykonawców, powinien akceptować także inne równoważne środki dowodowe, które potwierdzają spełnianie warunków określonych dla zamówienia zastrzeżonego.

---

⁵ Dyrektywa 2004/18/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie koordynacji procedur udzielania zamówień publicznych na roboty budowlane, dostawy i usługi (Urz. UE L 134 z 30.4.2004, s. 114) oraz dyrektywa 2004/17/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. koordynująca procedury udzielania zamówień przez podmioty działające w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usług pocztowych (Dz. Urz. UE L 134 z 30.4.2004, s. 1)