Art. 115

Sytuacja ekonomiczna lub finansowa

1. W odniesieniu do sytuacji finansowej lub ekonomicznej zamawiający może określić warunki, które zapewnią posiadanie przez wykonawców zdolności ekonomicznej lub finansowej niezbędnej do realizacji zamówienia. W tym celu zamawiający może wymagać w szczególności:

1) aby wykonawcy posiadali określone minimalne roczne przychody, w tym określone minimalne roczne przychody w zakresie działalności objętej zamówieniem;

2) aby wykonawcy przedstawili informacje na temat ich rocznych sprawozdań finansowych wykazujących w szczególności stosunek aktywów do zobowiązań;

3) posiadania przez wykonawcę odpowiedniego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej;

4) posiadania przez wykonawcę określonej zdolności kredytowej lub środków finansowych.

2. Zamawiający nie może wymagać, aby minimalne roczne przychody, o których mowa w ust. 1 pkt 1, przekraczały dwukrotność wartości zamówienia, z wyjątkiem należycie uzasadnionych przypadków odnoszących się do przedmiotu zamówienia lub sposobu jego realizacji. Zamawiający wskazuje w dokumentach zamówienia powody zastosowania takiego wymagania.

3. Stosunek aktywów do zobowiązań, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, może być uwzględniony, jeżeli zamawiający określi w dokumentach zamówienia przejrzyste i obiektywne metody i kryteria takiego uwzględnienia.

4. Jeżeli zamówienie jest podzielone na części, przepisy ust. 1–3 stosuje się do każdej z tych części. Zamawiający może określić minimalny roczny przychód także w odniesieniu do więcej niż jednej części zamówienia na wypadek, gdyby wykonawcy, którego oferta została wybrana jako najkorzystniejsza, przyznano kilka części zamówienia do realizacji w tym samym czasie.

5. W przypadku dynamicznego systemu zakupów warunek posiadania minimalnego rocznego przychodu obliczany jest na podstawie przewidywanej maksymalnej wielkości zamówień, które mają być objęte tym systemem.

---

1. Cel przepisu. Zamawiający ma także prawo określić warunki udziału w postępowaniu odnoszące się do sytuacji ekonomiczno-finansowej wykonawcy. Celem tych warunków jest eliminacja przedsiębiorców, którzy nie mają zdolności ekonomicznej i odpowiednich zasobów finansowych do wykonania zamówienia i ponoszenia za nie odpowiedzialności. Badając zdolność ekonomiczno-finansową, analizuje się takie parametry, jak wypłacalność, zasób środków finansowych będących w dyspozycji wykonawcy, umożliwiających pokrycia nakładów niezbędnych do należytego spełnienia zamówionego świadczenia czy zdolność do ponoszenia ewentualnej odpowiedzialności finansowej za szkodę wyrządzoną zamawiającemu lub osobom trzecim. Określenie warunków dotyczących sytuacji ekonomiczno-finansowej ma szczególne uzasadnienie przy udzielaniu zamówień o większej wartości, długotrwałych czy wymagających długotrwałego kredytowania przez wykonawcę.

Art. 115 Pzp wdraża art. 58 ust. 3 dyrektywy klasycznej.

2. Niezbędność. W myśl art. 115 ust. 1 Pzp zamawiający może określić warunki, które zapewnią posiadanie przez wykonawców zdolności ekonomicznej lub finansowej niezbędnej do realizacji zamówienia. Przyjęte przez zamawiającego warunki udziału nie mogą zatem wykraczać poza to, co jest racjonalnie niezbędne do osiągnięcia celu, a więc wyboru oferty pochodzącej od wykonawcy zdolnego do należytego wykonania zamówienia¹¹⁶. Zbyt surowe wymogi w zakresie zdolności ekonomiczno-finansowej często stanowią nieuzasadnioną przeszkodę w udziale małych i średnich przedsiębiorstw w zamówieniach publicznych. Dlatego dobrane parametry oraz ich minimalne wartości powinny być dostosowane do rodzaju i zakresu przedmiotu zamówienia, sposobu i terminu jego realizacji oraz proporcjonalne do niego (por. motyw 83 preambuły dyrektywy klasycznej).

3. Przykładowy katalog kryteriów. Art. 115 ust. 1 Pzp precyzuje kryteria oceny zdolności ekonomicznej lub finansowej, wskazując przykładowo na: minimalny roczny przychód, informacje z rocznych sprawozdań finansowych, ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej oraz zdolność kredytowa lub środki finansowe.

4. Minimalne roczne przychody. Art. 115 ust. 1 pkt 1 Pzp umożliwia zamawiającemu określenie minimalnych wymogów w zakresie sytuacji ekonomicznej lub finansowej w postaci minimalnych rocznych przychodów, w tym minimalnych rocznych przychodów w zakresie działalności objętej zamówieniem. Zamawiający może zatem wymagać zarówno określonych rocznych przychodów ogółem (z całokształtu działalności), jak i określonych rocznych przychodów ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów w obszarze działalności objętej zamówieniem.

O ile przychody ogółem odzwierciedlają sytuację ekonomiczną całego przedsiębiorstwa, o tyle przychody ze sprzedaży w obszarze działalności objętej zamówieniem stanowią informację o rozmiarze określonej – istotnej z punktu widzenia przedmiotu zamówienia – działalności wykonawcy. Warunek minimalnego rocznego przychodu ze sprzedaży w zakresie działalności objętej zamówieniem umożliwia ocenę, czy wykonawca w przeszłości był w stanie zrealizować podobne kwotowo zamówienia i czy posiada wymagane doświadczenie w tym zakresie. Uzupełnia to ocenę zdolności technicznych i zawodowych wykonawcy. Kryterium przychodów nie jest natomiast dobrym miernikiem sytuacji finansowej, ponieważ nie jest wystarczającą informacją o sytuacji ekonomicznej wykonawcy czy o jego zdolności finansowej.

Przez roczny przychód należy rozumieć przychód osiągnięty w roku obrotowym. W myśl art. 3 ust. 1 pkt 9 ustawy o rachunkowości rok obrotowy to rok kalendarzowy lub inny okres trwający 12 kolejnych pełnych miesięcy kalendarzowych, stosowany również do celów podatkowych.

Stosownie do art. 115 ust. 2 Pzp wartość wymaganego minimalnego rocznego przychodu (ogółem lub w obszarze działalności objętej zamówieniem) nie powinna przekraczać dwukrotności szacunkowej wartości zamówienia. Przy uwzględnieniu zasady proporcjonalności w przypadku zamówień wieloletnich wartość minimalnego rocznego przychodu nie powinna przekraczać dwukrotności wartości zamówienia.

Jedynie wyjątkowo w należycie uzasadnionych przypadkach odnoszących się do przedmiotu zamówienia lub sposobu jego realizacji istnieje możliwość zaostrzenia tego warunku (art. 115 ust. 2 Pzp). Wedle ustawodawcy europejskiego wymagania takie mogą być skutkiem wysokiego ryzyka związanego z przyszłą realizacją zamówienia lub faktu, że terminowa i prawidłowa realizacja zamówienia jest dla zamawiającego szczególnie istotna, na przykład ze względu na fakt, iż jest ona niezbędnym etapem poprzedzającym realizację innych zamówień. W przypadku gdy mają zostać zastosowane surowsze wymogi dotyczące minimalnego przychodu, zamawiający powinni zachować swobodę w zakresie ustalania jego poziomu, o ile jest on związany z przedmiotem zamówienia i proporcjonalny (por. motyw 83 preambuły dyrektywy klasycznej). W przypadku, gdy zamawiający postanowi, że wartość minimalnego rocznego przychodu wykonawcy ma zostać potwierdzona na wyższym poziomie niż dwukrotność szacunkowej wartości zamówienia, wskazuje w dokumentach zamówienia powody zastosowania takiego wymagania (art. 115 ust. 2 Pzp). Celem tego przepisu jest umożliwienie weryfikacji, czy rzeczywiście zachodzi uzasadniony przypadek.

Kolejny wyjątek przewiduje art. 115 ust. 5 Pzp. Zgodnie z tym przepisem w przypadku dynamicznego systemu zakupów warunek posiadania minimalnego rocznego przychodu obliczany jest na podstawie przewidywanej maksymalnej wielkości zamówień, które mają być objęte tym systemem. Oznacza to, że dokonując kwalifikacji podmiotowej wykonawców do udziału w dynamicznym systemie zakupów, zamawiający może określić warunek minimalnego rocznego przychodu na poziomie nie przekraczającym dwukrotności przewidywanej maksymalnej wielkości zamówień, które mają być objęte tym systemem (art. 32 ust. 1 Pzp). Regulacja uwzględnia więc zasadę proporcjonalności. Jak wynika z art. 314 ust. 3 Pzp, podobny wyjątek ma zastosowanie do zamówień objętych umową ramową, których udziela się po przeprowadzeniu postępowania o udzielenie zamówienia. W takim przypadku warunek posiadania minimalnego rocznego przychodu oblicza się na podstawie przewidywanej maksymalnej wielkości konkretnych zamówień, które będą realizowane w tym samym czasie, lub – w przypadku braku takich informacji – na podstawie wartości umowy ramowej. Zamawiający powinien zatem starać się uwzględnić wielkość konkretnych zamówień jednostkowych (np. wielkość pojedynczej partii produktów), a nie łączną wartość wszystkich zamówień objętych umową ramową. Ponieważ ocena spełniania warunków udziału w przypadku umowy ramowej, która przewiduje udzielanie zamówień jednostkowych po przeprowadzeniu nowego postępowania o udzielenie zamówienia, może być dokonywana zarówno na etapie udzielania zamówienia jednostkowego, jak i na etapie zawierania umowy ramowej, przepis art. 314 ust. 3 Pzp ma zastosowanie również w postępowaniu o zawarcie umowy ramowej.

W celu potwierdzenia spełnienia warunku dotyczącego rocznych przychodów ogółem zamawiający może żądać rachunku zysków i strat (rachunku wyników), stanowiącego część sprawo- zdania finansowego. Natomiast w przypadku wykonawców niezobowiązanych do sporządzenia sprawozdania finansowego, zamiast sprawozdania zamawiający może żądać innych dokumentów określających przychody (§ 8 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie podmiotowych środków dowodowych). Z kolei w celu zweryfikowania warunku dotyczącego rocznych przychodów w obszarze objętym zamówieniem zmawiający może żądać oświadczenia wykonawcy o rocznym przychodzie wykonawcy lub o przychodzie wykonawcy w obszarze objętym zamówieniem (§ 8 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia w sprawie podmiotowych środków dowodowych). Wymienione dokumenty i oświadczenia mogą być żądane za okres nie dłuższy niż ostatnie 3 lata obrotowe, a jeżeli okres prowadzenia działalności jest krótszy – za ten okres.

5. Roczne sprawozdania finansowe. Zgodnie z art. 115 ust. 1 pkt 2 Pzp zamawiający może wymagać, aby wykonawcy przedstawili informacje na temat ich rocznych sprawozdań finansowych wykazujących w szczególności stosunek aktywów do zobowiązań. Stosunek pozytywny, wykazujący wyższy poziom aktywów niż pasywów, mógłby stanowić dodatkowy dowód na to, że zdolność finansowa wykonawców jest wystarczająca (por. motyw 83 preambuły dyrektywy klasycznej).

Sprawozdania finansowe stanowią główne źródło informacji o sytuacji finansowej przedsiębiorstw. Zamawiający mają możliwość zwrócenia się o informacje dotyczące określonych stosunków przykładowo pomiędzy aktywami i pasywami w rocznym sprawozdaniu finansowym (por. motyw 83 preambuły dyrektywy klasycznej).

Ocena sytuacji finansowej przedsiębiorstwa może być dokonana w dwóch aspektach – rentowności i płynności. Wyniki analizy rentowności określają stopień, w jakim firma jest w stanie wygenerować zysk z prowadzonej działalności. Pozytywna ocena w tym zakresie potwierdza zdolność finansową i organizacyjną wykonawcy do wykonania zamówienia. Należy jednak zauważyć, że ocena ta powinna być dokonywana w konkretnych warunkach wynikających przede wszystkim z cech przedmiotu zamówienia, sposobu i terminu jego realizacji, a także koniunktury rynkowej. Z kolei płynność finansowa jest to w szczególności zdolność przedsiębiorstwa do terminowego regulowania swoich zobowiązań, a zatem jej ocena ma kluczowe znaczenie dla potrzeb wyłonienia wykonawcy zdolnego do wykonania zamówienia. W zamówieniach publicznych istotna jest płynność finansowa, gdyż to na jej podstawie można ustalić, czy wykonawca będzie miał środki na zakup materiałów od dostawców, wypłatę wynagrodzenia podwykonawcom bądź też czy nie pojawi się konieczność ogłoszenia upadłości ze względu na niewypłacalność w stosunku do kontrahentów czy kredytodawców. Ocena taka powinna w szczególności uwzględniać warunki finansowe realizacji zamówienia wynikające z projektowanej umowy. Wymóg dotyczący płynności finansowej będzie bezpośrednio uzależniony od przewidywanych w toku realizacji zamówienia zaliczek lub płatności częściowych.

Ocena informacji zawartych w sprawozdaniu może obejmować nie tylko wstępną analizę sprawozdania finansowego, polegającą np. na analizie struktury finansowania, ale również analizę wskaźnikową, której zadaniem jest przede wszystkim dostarczenie informacji o operacjach gospodarczych, funkcjonowaniu przedsiębiorstwa, a przede wszystkim jego kondycji finansowej. Stosunek aktywów do zobowiązań może być mierzony przykładowo za pomocą wskaźnika ogólnego zadłużenia lub wskaźnika bieżącej płynności. Wskaźnik ogólnego zadłużenia stanowi relację zobowiązań ogółem do całkowitych aktywów przedsiębiorstwa. Natomiast wskaźnik płynności bieżącej wyraża się stosunkiem aktywów bieżących (obrotowych) do pasywów bieżących (zobowiązań krótkoterminowych). Zgodnie z art. 115 ust. 3 Pzp stosunek aktywów do zobowiązań może być uwzględniony, jeżeli zamawiający określi w dokumentach zamówienia przejrzyste i obiektywne metody i kryteria, takiego uwzględnienia. Zamawiający powinien zatem nie tylko wskazać w ogłoszeniu o zamówieniu lub dokumentach zamówienia metody i kryteria (np. określić przyjęte do oceny wskaźniki i ich minimalne poziomy), ale również określić je w taki sposób, aby nie prowadziło to do nieuzasadnionego ograniczenia konkurencji. W szczególności ocena sytuacji ekonomiczno-finansowej za pomocą jednego wskaźnika może doprowadzić do błędnych wniosków. Badanie poszczególnych wskaźników w oderwaniu od siebie może być analizą fragmentaryczną, nieuwzględniającą innych danych i może być krzywdzące dla wykonawcy.

Zamawiający może żądać od wykonawcy sprawozdania finansowego albo jego części, w przypadku gdy sporządzenie sprawozdania wymagane jest przepisami kraju, w którym wykonawca ma siedzibę lub miejsce zamieszkania, a jeżeli podlega ono badaniu przez firmę audytorską zgodnie z przepisami o rachunkowości, również odpowiednio ze sprawozdaniem z badania za okres nie dłuższy niż ostatnie 3 lata obrotowe, a jeżeli okres prowadzenia działalności jest krótszy – za ten okres (§ 8 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie podmiotowych środków dowodowych). Sprawozdania finansowe w Polsce mogą być sporządzone zgodnie z ustawą o rachunkowości lub Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej. Sprawozdanie finansowe może być sporządzone jako pełne albo uproszczone. Uproszczone sprawozdanie finansowe jest sporządzane przez te jednostki, które nie podlegają obowiązkowi badania przez firmę audytorską. Składa się ono z trzech części: bilansu, rachunku zysków i strat (rachunku wyników) oraz informacji dodatkowej, obejmującej wprowadzenie do sprawozdania finansowego oraz dodatkowe informacje i objaśnienia (art. 45 ust. 2 ustawy o rachunkowości). Natomiast jednostki, których sprawozdanie finansowe podlega badaniu przez firmę audytorską, sporządzają dodatkowo zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym oraz rachunek przepływów pieniężnych (art. 45 ust. 3 ustawy o rachunkowości).

Natomiast w przypadku wykonawców niezobowiązanych do sporządzenia sprawozdania finansowego zamiast sprawozdania zamawiający może żądać innych dokumentów określających w szczególności przychody oraz aktywa i zobowiązania – za okres nie dłuższy niż ostatnie 3 lata obrotowe, a jeżeli okres prowadzenia działalności jest krótszy – za ten okres (§ 8 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie podmiotowych środków dowodowych).

6. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej. Zgodnie z art. 115 ust. 1 pkt 3 Pzp zamawiający może wymagać posiadania przez wykonawcę odpowiedniego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.

Przez „odpowiednie ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej” należy rozumieć ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej w zakresie prowadzonej działalności związanej z przedmiotem zamówienia co najmniej na sumę gwarancyjną określoną przez zamawiającego. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej obejmuje szkody majątkowe oraz osobowe wyrządzone osobom trzecim w związku z wykonywaniem wskazanej w umowie ubezpieczenia działalności. Ubezpieczenie OC obejmuje zarówno odpowiedzialność z tytułu czynów niedozwolonych (tzw. odpowiedzialność cywilna deliktowa), jak i odpowiedzialność z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (tzw. odpowiedzialność cywilna kontraktowa).

Ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej w zakresie prowadzonej działalności związanej z przedmiotem zamówienia obejmuje szkody, które mogą zostać wyrządzone przez wykonawcę przy wykonaniu dowolnej umowy związanej z tą działalnością, dlatego nie powinno być mylone z ubezpieczeniem OC konkretnego kontraktu, które służy pokryciu roszczeń odszkodowawczych związanych wyłącznie z realizację tego kontraktu. Niejednokrotnie zamawiający w dokumentach zamówienia będą wymagać od wykonawcy ubezpieczenia OC zawartej z wykonawcą umowy o realizację zamówienia publicznego.

Przepisy ustawy nie wiążą wysokości sumy gwarancyjnej z wartością zamówienia. Jednakże z treści art. 115 ust. 1 pkt 3 Pzp oraz zasady wyrażonej w art. 112 ust. 1 Pzp daje się wyinterpretować, że suma gwarancyjna powinna być „odpowiednia”, a zatem pozostawać w związku z przedmiotem zamówienia i być w stosunku do niego proporcjonalna.

W celu potwierdzenia warunku udziału zmawiający może żądać dokumentów potwierdzających, że wykonawca jest ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej w zakresie prowadzonej działalności związanej z przedmiotem zamówienia ze wskazaniem sumy gwarancyjnej tego ubezpieczenia (§ 8 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia w sprawie podmiotowych środków dowodowych).

7. Zdolność kredytowa lub środki finansowe. Art. 115 ust. 1 pkt 4 Pzp upoważnia zamawiającego do wymagania posiadania przez wykonawcę określonej zdolności kredytowej lub środków finansowych.

Zdolność kredytowa to suma pieniężna, na którą może się zadłużyć osoba lub organizacja z możliwością jej spłacenia¹¹⁷. Zdolność kredytowa daje zamawiającemu informację, iż bank dokonał sprawdzenia sytuacji finansowej wykonawcy i na tej podstawie określił wysokość możliwego do uzyskania przez niego kredytu. Zdolność kredytowa nie jest więc tożsama z przyrzeczeniem udzielenia kredytu. Stanowi sformułowaną przez bank ocenę, że określony podmiot jest wiarygodnym klientem banku, zdolnym do spłaty przyszłego zobowiązania¹¹⁸.

W celu potwierdzenia spełnienia warunku zamawiający może żądać informacji banku lub spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej potwierdzającej wysokość posiadanych środków finansowych lub zdolność kredytową wykonawcy (§ 8 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia w sprawie podmiotowych środków dowodowych).

8. Inne rodzaje warunków dotyczących sytuacji ekonomiczno-finansowej. Zawarty w art. 115 ust. 1 Pzp katalog warunków udziału dotyczących sytuacji ekonomiczno-finansowej jest otwarty. Zamawiający może więc określić inne warunki i żądać na potwierdzenie ich spełnienia odpowiednich do tego celu podmiotowych środków dowodowych.

9. Zamówienia podzielone na części. W świetle art. 115 ust. 4 Pzp, jeżeli zamówienie jest podzielone na części, wymagania w zakresie zdolności ekonomiczno-finansowej należy określić osobno dla każdej części i odpowiednio do jej wartości (art. 115 ust. 4 Pzp). Oznacza to, że np. wymagany minimalny roczny przychód nie powinien zasadniczo przekraczać dwukrotności szacunkowej wartości danej części zamówienia. Jednakże zamawiający może dodatkowo określić wartość minimalnego rocznego przychodu w odniesieniu do więcej niż jednej części zamówienia (czyli łącznie dla kilku części), na wypadek gdyby wykonawcy, którego oferta została wybrana jako najkorzystniejsza, przyznano kilka części zamówienia do realizacji w tym samym czasie (art. 115 ust. 4 Pzp).

---

¹¹⁶ Por. wyrok z 18 października 2012 r. w sprawie C-218/11, Észak-dunántúli Környezetvédelmi és Vízügyi Igazgatóság (Édukövízig) i Hochtief Construction Solutions AG Magyarországi Fióktelepe (obecnie Hochtief Solutions AG Magyarországi Fióktelepe) przeciwko Közbeszerzések Tanácsa Közbeszerzési Döntőbizottság, ECLI:EU:C:2012:643, pkt 28

¹¹⁷ Por. Słownik Pojęć Ekonomicznych PWN, Warszawa 2007, część 2

¹¹⁸ Por. wyrok KIO z 23 czerwca 2014 r., sygn. akt KIO 1097/14 i 1104/14