Dział IX
Środki ochrony prawnej
Rozdział 2
Postępowanie odwoławcze
Oddział 6
Dowody
Art. 540
Dowód z zeznań świadka
1. W przypadku powołania dowodu z zeznań świadka przewodniczący składu orzekającego poucza świadka o prawie odmowy zeznań oraz odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. Od świadka, który ma składać zeznania, odbiera się przyrzeczenie, po pouczeniu go o znaczeniu tego aktu.
2. Świadkami nie mogą być:
1) osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń;
2) wojskowi i urzędnicy niezwolnieni od zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli „zastrzeżone” lub „poufne” oraz osoby zobowiązane do zachowania tajemnicy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli ich zeznanie miałoby być połączone z jej naruszeniem;
3) przedstawiciele ustawowi stron lub uczestników postępowania oraz osoby, które mogą być przesłuchane w charakterze strony lub uczestnika postępowania, jako organy osoby prawnej lub innej organizacji mającej legitymację do wniesienia odwołania.
3. Nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka, z wyjątkiem małżonków stron lub uczestników postępowania, ich wstępnych, zstępnych i rodzeństwa oraz powinowatych w tej samej linii lub stopniu, jak również osób pozostających ze stronami lub uczestnikami postępowania w stosunku przysposobienia. Prawo odmowy zeznań trwa po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu stosunku przysposobienia.
4. Świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie, jeżeli zeznanie mogłoby narazić jego lub osoby określone w ust. 3 na odpowiedzialność karną, dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej. Duchowny może odmówić zeznań co do faktów powierzonych mu na spowiedzi.
5. Świadek ma prawo żądać zwrotu wydatków koniecznych, związanych ze stawiennictwem na rozprawę lub posiedzenie niejawne, a ponadto wynagrodzenia za utratę zarobku, w wysokości ustalonej zgodnie z przepisami tytułu III działu 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
1. Osoby, które nie mogą być świadkiem w postępowaniu odwoławczym. Art. 540 ust. 2 Pzp zawiera zamknięty katalog osób, które nie mogą być świadkiem w postępowaniu odwoławczym. Są to:
1) osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swoich spostrzeżeń,
2) wojskowi i urzędnicy niezwolnieni od zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli „zastrzeżone” lub „poufne” oraz osoby zobowiązane do zachowania tajemnicy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli ich zeznanie miałoby być połączone z jej naruszeniem,
3) przedstawiciele ustawowi stron lub uczestników postępowania oraz osoby, które mogą być przesłuchane w charakterze strony lub uczestnika postępowania, jako organy osoby prawnej lub innej organizacji mającej legitymację do wniesienia odwołania.
2. Odmowa składania zeznań. Przepis art. 540 ust. 3 Pzp dotyczy prawa odmowy składania zeznań (tj. odmowy zeznawania w sprawie). Zasadą jest, że nikt nie ma prawa odmówić składania zeznań w charakterze świadka. Art. 540 ust. 3 Pzp przewiduje wyjątki od tej zasady, wskazując, że odmówić składania zeznań może:
1) małżonek strony lub uczestnika postępowania (prawo odmowy składania zeznań trwa po ustaniu małżeństwa),
2) wstępny strony lub uczestnika postępowania (np. rodzice, dziadkowie),
3) zstępny strony lub uczestnika postępowania (np. dzieci, wnuki),
4) rodzeństwo strony lub uczestnika postępowania (bracia, siostry, także przyrodni),
5) powinowaty strony lub uczestnika postępowania w tej samej linii lub stopniu jak w przypadku osób wskazanych w pkt 1–4 (powinowaci to krewni współmałżonka, np. teściowie, rodzeństwo współmałżonka),
6) osoby pozostające ze stroną lub uczestnikiem postępowania w stosunku przysposobienia (prawo odmowy składania zeznań trwa po rozwiązaniu stosunku przysposobienia).
3. Prawo odmowy udzielenia odpowiedzi na pytanie. Prawo odmowy udzielenia odpowiedzi na pytanie dotyczy sytuacji, w której osoba zeznaje jako świadek, jednak ustawa przyznaje jej prawo do odmowy udzielenia odpowiedzi na zadane w toku przesłuchania pytanie. Świadek może zatem odmówić odpowiedzi na pytanie:
1) jeżeli zeznanie mogłoby narazić go na:
a. odpowiedzialność karną,
b. dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową;
2) jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej (może to być np. tajemnica: lekarska, adwokacka, radcowska, notarialna, wynikająca z ustawy o doradcach podatkowych);
3) jeżeli zeznanie mogłoby narazić osoby określone w art. 540 ust. 3 Pzp (tj. małżonka, wstępnych, zstępnych i rodzeństwo świadka oraz powinowatych świadka w tej samej linii lub stopniu, osoby pozostające ze świadkiem w stosunku przysposobienia) na:
a. odpowiedzialność karną,
b. dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową;
4) jeżeli jest duchownym – co do faktów powierzonych mu na spowiedzi (w orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że dotyczy to duchownych kościołów i związków wyznaniowych uznanych w Rzeczypospolitej Polskiej).
4. Obowiązek pouczenia świadka. Zgodnie z art. 540 ust. 1 Pzp przewodniczący składu orzekającego poucza świadka o:
1) prawie odmowy składania zeznań;
2) odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.
5. Odpowiedzialność świadka za składanie fałszywych zeznań. Składanie fałszywych zeznań jest przestępstwem, o którym mowa w art. 233 Kk.
Pouczenie świadka o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań jest warunkiem pociągnięcia do odpowiedzialności karnej osoby, która jako świadek składa fałszywe zeznania. Zasadą jest, że przed złożeniem zeznań świadek składa przyrzeczenie, uprzednio pouczony przez przewodniczącego składu orzekającego o znaczeniu przyrzeczenia. Rotę przyrzeczenia zawiera § 29 ust. 1 rozporządzenia w sprawie postępowania przy rozpoznawaniu odwołań. Przyrzeczenia nie składają osoby skazane prawomocnym wyrokiem za fałszywe zeznania. Zgodnie z § 29 ust. 2 rozporządzenia w sprawie postępowania przy rozpoznawaniu odwołań świadek może być za zgodą stron oraz uczestników postępowania odwoławczego zwolniony przez skład orzekający Izby od złożenia przyrzeczenia. Należy podkreślić, że tylko zgoda wszystkich stron i wszystkich uczestników postępowania umożliwia zwolnienie świadka od złożenia przyrzeczenia. Jeżeli chociaż jeden z tych podmiotów nie wyrazi zgody na zwolnienie od złożenia przyrzeczenia, świadek musi złożyć przyrzeczenie.
6. Przebieg przesłuchania świadka. Przebieg przesłuchania świadka uregulowany jest w § 28–30 rozporządzenia w sprawie postępowania przy rozpoznawaniu odwołań. Świadek może być przesłuchany na rozprawie oraz na posiedzeniu niejawnym. Dopuszczalne jest także złożenie zeznań przez świadka na piśmie, jeżeli skład orzekający tak postanowi.
Przed przesłuchaniem świadka sprawdza się jego dane osobowe na podstawie dowodu osobistego lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość, co podlega odnotowaniu w protokole. Jeżeli świadek nie posiada przy sobie dowodu lub dokumentu stwierdzającego tożsamość, o tym, czy osoba ta zostanie przesłuchana, decyduje przewodniczący składu orzekającego. Informacja o braku dokumentów jest odnotowywana w protokole. Przed przystąpieniem do składania zeznań świadek jest pouczany o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań i o prawie odmowy składania zeznań. Jeżeli świadek składa przyrzeczenie, odbiera się od świadka przyrzeczenie, po czym następuje przesłuchanie, które rozpoczyna się od zadania świadkowi pytań dotyczących jego osoby oraz stosunku do stron postępowania. W pierwszej kolejności pytania świadkowi zadaje skład orzekający, a następnie pytania świadkowi mogą zadawać strony i uczestnicy postępowania odwoławczego według kolejności wskazanej w § 30 ust. 2 rozporządzenia (pierwsza pytania zadaje strona lub uczestnik, która wnioskowała o przeprowadzenie dowodu).
Jeżeli świadek jest osobą niemą lub głuchą, składa zeznania na piśmie lub przy pomocy biegłego. Jeżeli świadek nie włada dostatecznie językiem polskim, składa zeznania przy udziale tłumacza.
Przewodniczący składu może uchylić zadane świadkowi pytanie, jeżeli uzna je za niewłaściwe lub zbyteczne, w tym gdy nie ma związku ze sprawą lub gdy nie dotyczy ustalenia faktów mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.
Zeznania świadka są utrwalane w protokole. Jeżeli sporządzany jest tylko protokół pisemny, świadkowi odczytuje się jego zeznania z protokołu i na podstawie uwag świadka zeznanie jest uzupełniane lub prostowane.
Jeżeli świadek składa zeznania na piśmie, składa przyrzeczenie przez podpisanie tekstu przyrzeczenia. Skład orzekający wyznacza termin złożenia zeznań, a świadek jest zobowiązany do złożenia tekstu zeznania w tym terminie. Do złożenia treści zeznań stosuje się art. 508 Pzp, który reguluje sposób wnoszenia pism w postępowaniu odwoławczym.
7. Zwrot wydatków świadka. Zgodnie z art. 540 ust. 5 Pzp świadek ma prawo żądać:
1) zwrotu wydatków koniecznych, związanych ze stawiennictwem na rozprawę lub posiedzenie niejawne (np. koszty dojazdu do KIO),
2) wynagrodzenia za utratę zarobku w wysokości ustalonej zgodnie z art. 86 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych6.
8. Koszty przesłuchania świadka. Koszty wynikające z przesłuchania świadka podlegają rozliczeniu w ramach kosztów postępowania odwoławczego. Należy je zakwalifikować, zgodnie z rozporządzeniem w sprawie kosztów postępowania odwoławczego, do grupy „kosztów przeprowadzenia innych dowodów w postępowaniu odwoławczym niż dowód z opinii biegłego”. Przypomnieć warto, że o kosztach postępowania odwoławczego Izba rozstrzyga, w zależności od stanu faktycznego sprawy, w wyroku lub w postanowieniu kończącym postępowanie odwoławcze (art. 557 Pzp). Jeżeli dowód z zeznań świadka został dopuszczony przez Izbę z urzędu, to koszty wynikające z przeprowadzenia tego dowodu objęte są wpisem (§ 5 pkt 1 lit. c rozporządzenia w sprawie kosztów postępowania odwoławczego) i w postanowieniu w przedmiocie kosztów postępowania Izba rozliczy tylko wpis. Jeżeli natomiast dowód z zeznań świadka zostanie dopuszczony na wniosek strony lub uczestnika postępowania, to koszty wynikające z przeprowadzenia tego dowodu zalicza się do kategorii uzasadnionych kosztów stron postępowania odwoławczego, ewentualnie – w przypadkach przewidzianych przez Pzp – do kosztów uczestnika przystępującego do postępowania odwoławczego po stronie zamawiającego i wnoszącego sprzeciw wobec uwzględnienia zarzutów odwołania (§ 5 pkt 2 lit. d rozporządzenia w sprawie kosztów postępowania odwoławczego). W takim przypadku koszty przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka rozliczone będą w ramach tej grupy kosztów (tj. uzasadnionych kosztów postępowania).
6 Art. 86 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych: 1. Świadkowi przysługuje zwrot zarobku lub dochodu utraconego z powodu stawiennictwa na wezwanie sądu. 2. Wynagrodzenie za utracony zarobek lub dochód za każdy dzień udziału w czynnościach sądowych przyznaje się świadkowi w wysokości jego przeciętnego dziennego zarobku lub dochodu. W przypadku świadka pozostającego w stosunku pracy przeciętny dzienny utracony zarobek oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu należnego pracownikowi ekwiwalentu pieniężnego za urlop. 3. Górną granicę należności, o których mowa w ust. 2, stanowi równowartość 4,6% kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, której wysokość, ustaloną według odrębnych zasad, określa ustawa budżetowa. W przypadku gdy ogłoszenie ustawy budżetowej nastąpi po dniu 1 stycznia roku, którego dotyczy ustawa budżetowa, podstawę obliczenia należności za okres od 1 stycznia do dnia ogłoszenia ustawy budżetowej stanowi kwota bazowa w wysokości obowiązującej w grudniu roku poprzedniego. 4. Utratę zarobku lub dochodu, o których mowa w ust. 1, oraz ich wysokość świadek powinien należycie wykazać.